Quảng bá ẩm thực Việt trên phim: Cơ hội bị bỏ lỡ

Có thể thấy, những món ăn Hàn Quốc ngày càng trở nên phổ biến ở Việt Nam nhờ xuất hiện nhiều, thậm chí hầu hết trong các bộ phim truyền hình, vậy nhưng, phim Việt Nam trên màn ảnh nhỏ – kênh quảng bá hữu hiệu lại hầu hết bỏ lỡ cơ hội này, dù CNN từng ca ngợi Việt Nam là thiên đường ẩm thực và nước ta từng kỳ vọng thành “bếp ăn của thế giới”.

Chẳng hạn với phở, theo khảo sát của CNN, phở và gỏi cuốn của Việt Nam nằm trong danh sách 30 món ăn ngon nhất thế giới (2017). Nhưng nhìn lại đến nay, dấu ấn đậm nét của món truyền thống này trên màn ảnh chỉ có ở phim Mùi ngò gai (2006, hợp tác với Hàn Quốc) khi khai thác sâu và hấp dẫn đề tài ẩm thực truyền thống Việt. Còn bánh mì đứng đầu danh sách 20 món ăn đường phố ngon nhất thế giới do trang du lịch Fodor’s Travel của Mỹ công bố (2016), song phải đến năm 2020, mới có phim Vua bánh mì (Mega GS sản xuất, làm lại từ phim Hàn) và sau đó là Bánh mì ông màu (Điền Quân sản xuất).

Hay gần đây, Gạo nếp gạo tẻ (được làm lại từ phim Hàn) tuy không khai thác đề tài ẩm thực nhưng các món ăn truyền thống, dân dã Việt Nam được đưa vào câu chuyện vừa phù hợp và cũng để lại hương vị khá rõ nét, đặc biệt là phân cảnh hướng dẫn muối dưa, cà của bà Mai (Hồng Vân) cho hai chàng rể. Ngoài ra, có thể kể đến một số phim đề cập nghề nước mắm truyền thống (Ngũ Hợi tấn hỷ), các loại bánh truyền thống nướng than (Cuộc chiến quý ông)… nhưng nhìn chung vẫn khá mờ nhạt với người xem.

Bánh mì truyền thống được khai thác trong phim Bánh mì ông Màu Ảnh: Đ.Q

Trong tập 1 bộ phim truyền hình 11 tháng 5 ngày (vừa phát sóng trên kênh VTV3) bà nội của nhân vật Tuệ Nhi nhờ cô giúp việc làm món nem cùng với món chả cốm để đãi ông bà thông gia tương lai của con trai và cô cháu gái yêu từ miền Nam mới ra Hà Nội. Dù vậy, cũng như hầu hết bộ phim truyền hình Việt khác, hình ảnh những món ăn trong bữa ăn đó được đảo qua rất nhanh. Bên cạnh đó, trong trailer giới thiệu phim, có cảnh hỏi – đáp khá hấp dẫn giữa hai nhân vật Tuệ Nhi và Đăng về thành phần làm một số loại bánh, đồng thời Đăng cũng làm việc ở một tiệm bánh. Tuy nhiên, những hình ảnh về món ăn chưa được chú trọng trong bộ phim này. “Chúng tôi định hướng khán giả nhiều hơn ở những câu chuyện khác, chứ không phải vào những món ăn. Như ở một bữa ăn, chúng tôi muốn khán giả quan tâm nhiều hơn đến diễn biến câu chuyện xung quanh bữa ăn đó, còn món ăn chỉ là đạo cụ để nhân vật tương tác với nhau. Hay ngành nghề của nhân vật cũng chỉ là cái nền để phát triển nhân vật”, Lê Đỗ Ngọc Linh – đồng đạo diễn bộ phim 11 tháng 5 ngày lý giải.

Chuyên gia truyền thông phim Châu Quang Phước cho rằng sở dĩ phim truyền hình Việt (không xoay quanh chủ đề ẩm thực) ít khi có cảnh quay món ăn chi tiết, mà thường chỉ quay cho xong còn là bởi “đụng đến đồ ăn thì tốn kém đạo cụ” và đi kèm là kinh phí nhiều do “đồ ăn mau hư và xuống màu là phải thay”.

Bên cạnh yếu tố về mặt quảng bá ẩm thực, theo chuyên gia truyền thông phim Châu Quang Phước, hình ảnh món ăn còn tạo nên sức hút thị giác. “Nhiều clip “hot trend” (xu hướng thịnh thành) trên YouTube chủ yếu về ẩm thực đó thôi”, ông Phước nói. Có thể thấy, nhiều kênh truyền hình nước ngoài đã quan tâm tới nền ẩm thực của các quốc gia trên thế giới. Cách đây 2 năm, kênh HBO Asia đã thực hiện dự án Truyền thuyết ẩm thực (Food Lore), đặt hàng các nhà làm phim đến từ 8 quốc gia châu Á (trong đó có đạo diễn VN Phan Đăng Di) mang đến những câu chuyện đặc sắc về ẩm thực của mỗi quốc gia.

Trong khi đó, phim truyền hình Hàn lại rất biết tận dụng hình ảnh món ăn hấp dẫn, hay cảnh nhân vật ăn ngon lành để đưa vào phim dù phim đó không mang đề tài về ẩm thực. Dễ thấy, hầu như khán giả nào đã xem phim truyền hình Hàn đều ghi nhớ hình ảnh nhân vật vừa thổi phù phù vừa xì xụp ăn mì, hay cả gia đình quây quần ăn mì tương đen đến cảnh bạn bè rủ nhau ăn bánh gạo… Những món đặc trưng của Hàn Quốc như kim chi, bánh gạo, mì tương đen… có mặt thường xuyên và kích thích vị giác người xem bởi sự kỹ lưỡng chăm chút cho từng món trên bàn ăn (dù nhà nghèo hay giàu) cũng như cách thưởng thức của nhân vật. Không thiếu những loạt phim chuyên về đề tài ẩm thực mà chỉ cần xem, khán giả cũng đủ “chảy nước miếng” và truyền hình Hàn vẫn khai thác những hình ảnh đầy hấp dẫn về ẩm thực trong những bộ phim ở nhiều thể loại, đề tài khác nhau.

Ở góc độ khác, theo nhà sản xuất Vũ Thị Bích Liên (Giám đốc điều hành Mega GS), một phần cũng vì ẩm thực là mảng phổ biến với người xem nên để khán giả tò mò hay hào hứng, nhà làm phim cũng phải biết cách làm. “Làm phim dài tập về ẩm thực, để kịch bản, câu chuyện phim giữ chân được khán giả cũng không dễ. Dù việc quay về ẩm thực không khó, phức tạp như làm phim về bệnh án hay vụ án, nhưng phim phá án hay về đề tài ngành y lại dễ lôi cuốn, hấp dẫn hơn là khai thác các món ăn hết tập này đến tập khác khi mà nhà làm phim không biết làm sao cho thành thú vị”.

Vì thế, bà Liên cho rằng vấn đề là nhà làm phim cần linh hoạt để đưa dấu ấn ẩm thực Việt vào phim truyền hình, bởi thật ra, nói là đề tài ẩm thực, nhưng cuối cùng vẫn xoay quanh câu chuyện xã hội, gia đình, tình yêu.