Di dời gần 14.000 căn nhà để cải tạo kênh rạch

Kế hoạch này được nêu trong quyết định do UBND TP.HCM vừa ban hành về thực hiện chỉnh trang, phát triển đô thị trên địa bàn TP giai đoạn 2021 – 2025 và các năm tiếp theo.

3 nhóm thực hiện, di dời

Theo quyết định do Phó chủ tịch UBND TP.HCM Lê Hòa Bình ký, kế hoạch chỉnh trang, phát triển đô thị của TP sẽ chia làm 3 nhóm để thực hiện. Cụ thể, nhóm 1 sẽ di dời 3.220 căn nhà với tổng vốn đầu tư dự kiến 12.530 tỉ đồng, gồm 3 dự án giải quyết nhu cầu thoát nước, cải thiện môi trường có kết hợp di dời nhà trên và ven kênh rạch để chỉnh trang đô thị. Đó là Dự án nạo vét, cải tạo môi trường, xây dựng hạ tầng rạch Xuyên Tâm (từ kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè đến sông Vàm Thuật) qua 2 quận Bình Thạnh và Gò Vấp, tổng mức đầu tư dự kiến 9.350 tỉ đồng; Dự án cải tạo kênh Hy Vọng (Q.Tân Bình), giải quyết tiêu thoát nước mưa, giảm ngập úng cho khu vực sân bay Tân Sơn Nhất, tổng mức đầu tư dự kiến 1.980 tỉ đồng; Dự án nạo vét, cải tạo rạch Văn Thánh (Q.Bình Thạnh), tổng mức đầu tư dự kiến 1.200 tỉ đồng, di dời 834 căn nhà.

Những căn nhà lụp xụp hai bên rạch Xuyên Tâm, Q.Bình Thạnh, TP.HCM sắp được di dời để chỉnh trang đô thị

Nhóm 2 sẽ di dời 3.250 căn nhà với tổng vốn đầu tư dự kiến 5.543 tỉ đồng, gồm 14 dự án di dời nhà trên và ven kênh rạch đã triển khai xong các bước chuẩn bị đầu tư trong giai đoạn 2016 – 2020.

Cuối cùng, nhóm 3 đẩy nhanh tiến độ thực hiện các bước chuẩn bị đầu tư 30 dự án còn lại với quy mô 7.282 căn, tổng vốn đầu tư dự kiến 10.362 tỉ đồng.

Những căn nhà ven kênh Tàu Hũ chờ ngày di dời

Phó chủ tịch UBND TP Lê Hòa Bình thừa nhận chương trình cải tạo nhà ở ven kênh rạch đã được TP.HCM chú trọng thực hiện trong hơn 20 năm qua nhưng vẫn chưa đạt như mong muốn. UBND TP.HCM đã chủ trương cải tạo rạch Tham Lương – Bến Cát, rạch Nước Lên sẽ thực hiện trong nhiệm kỳ này và phát huy nguồn lực xã hội để cải tạo rạch Xuyên Tâm, rạch Văn Thánh. Hiện những con rạch lớn của TP đã thực hiện cải tạo không chỉ di dời nhà ở trên kênh rạch mà còn cải tạo môi trường, tạo động lực để phát triển du lịch.

“Tắc” vì doanh nghiệp không mặn mà

Thực tế, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ TP.HCM lần thứ X, nhiệm kỳ 2015 – 2020 đã đưa Chương trình chỉnh trang và phát triển đô thị là 1 trong 7 chương trình đột phá, trọng điểm của TP.HCM. Mục tiêu của lãnh đạo TP đặt ra khi đó là đến năm 2020 sẽ hoàn tất việc di dời và tổ chức lại cuộc sống cho người dân tại 20.000 căn nhà đang tồn tại trên và ven kênh, rạch. Để giải quyết mục tiêu trên, TP dự kiến thực hiện 65 dự án với tổng kinh phí ước tính hơn 44.000 tỉ đồng. Trong đó, vốn ngân sách là 22.000 tỉ đồng, vốn xã hội hóa bằng hình thức đối tác công – tư (PPP) khoảng 19.000 tỉ đồng, và số vốn còn lại từ các dự án đầu tư xây dựng nhà ở thương mại kết hợp chỉnh trang đô thị.

Tuy nhiên đến hết năm 2020, TP mới di dời được gần 3.000 hộ gia đình, đạt tỷ lệ 12,4%. Chương trình trọng điểm gần như giậm chân tại chỗ nhưng tổng kinh phí ngân sách TP dự kiến cho chương trình ở nhiệm kỳ mới này đã “kịp” đội thêm hơn 6.000 tỉ đồng, từ 22.000 tỉ đồng lên hơn 28.400 tỉ đồng.

Mới đây, Sở Xây dựng TP.HCM có văn bản kiến nghị UBND TP chi 9.073 tỉ đồng để di dời và tái định cư các hộ dân sống trên và ven bờ Nam kênh Đôi thuộc địa bàn Q.8. Đây là địa phương đứng đầu TP.HCM về số lượng nhà trên và ven kênh, rạch với khoảng 12.369 căn. Trong thời gian qua, TP đã thực hiện các dự án chỉnh trang đô thị rạch Ụ Cây, cải thiện môi trường nước… nên đến nay còn khoảng 9.500 căn nhà tập trung chủ yếu dọc tuyến kênh Đôi, kênh Tàu Hũ – Lò Gốm, Ruột Ngựa, Bến Nghé…, gồm khoảng 8.400 căn nhà ven kênh và gần 1.100 căn nhà nằm hoàn toàn trên kênh rạch. Riêng tuyến kênh Đôi có 5.352 căn nhà với khoảng 32.000 nhân khẩu, ở hai bờ Bắc và Nam.

Theo một lãnh đạo Công ty CP đầu tư hạ tầng và nhà ở Sài Gòn, cách đây mấy năm, công ty đã đăng ký thực hiện di dời giải tỏa và chỉnh trang đô thị tuyến kênh Đôi này. Mục tiêu là từ quý 4/2016 – 2019 sẽ hoàn thành mục tiêu di dời, giải tỏa khoảng 4.392 căn nhà tại khu vực bờ Nam kênh Đôi, sau đó sẽ chỉnh trang khu vực này theo quy hoạch chung. Tuy nhiên vì nhiều lý do, công ty này đã không tiến hành các bước tiếp theo. Một số doanh nghiệp tại Hà Nội và TP.HCM cũng có đề án tham gia cải tạo, chỉnh trang kênh Đôi, nhưng sau đó tất cả đều “bỏ của chạy lấy người” và đến nay dự án này vẫn chưa thể thực hiện.

Ông Huỳnh Thanh Khiết, Phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM, nhìn nhận chương trình đang “đứng bánh” vì dù TP đã có nhiều văn bản ủy quyền cho các quận, huyện chủ động thực hiện công tác di dời nhưng vẫn gặp khó khăn trong công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng. Phần lớn các căn nhà có diện tích mặt đất rất nhỏ, phần còn lại cơi nới, lấn chiếm trên mặt nước. Ngoài ra, việc di dời bằng vốn xã hội hóa gặp nhiều khó khăn về thủ tục giấy tờ. Đặc biệt hình thức hợp tác công – tư hiện vẫn còn trục trặc, trong khi hình thức xây dựng – chuyển giao (BT) hiện đã bị tạm dừng. Điều này khiến việc kêu gọi đầu tư khó khăn dù TP đã nỗ lực rất lớn.

Cần thay đổi quy hoạch và cơ chế gọi vốn

Dẫn con số hơn 21.851 căn nhà trên và ven kênh rạch trên địa bàn TP, tức khoảng 25.000 – 30.000 hộ gia đình, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA), đánh giá nếu thực hiện thành công thì đây sẽ là chương trình có ý nghĩa xã hội rất lớn. Chương trình sẽ tiếp nối thành công của các dự án đã làm như rạch Bến Nghé, kênh Tàu Hũ – Ruột Ngựa, kênh Hàng Bàng, dự án kênh Tham Lương – Vàm Nước Lên, kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè… làm thay đổi bộ mặt đô thị, giúp cuộc sống người dân tốt hơn. Tuy nhiên, giai đoạn 2 của chương trình “tắc” từ năm 2016 đến nay bởi tư duy, cách làm không còn phù hợp, nhất là quy định về hệ số sử dụng đất, quy mô dân số quá thấp. Theo tính toán của ông Châu, để hoàn thành mục tiêu đề ra, TP cần phải có khoảng 30.000 căn hộ để tái định cư và cần khoảng 15.000 – 20.000 căn hộ để chủ đầu tư bán thu hồi vốn. Trong khi đó, việc chỉnh trang chủ yếu là ở các quận nội thành cũ bây giờ hệ số sử dụng đất, dân số đã hết, tầng cao cũng bị hạn chế.

“Trước đây sở dĩ làm được là do vốn từ ngân sách nhà nước bỏ ra. Hiện nay nguồn vốn eo hẹp, trong khi đó các DN lại không mấy mặn mà vì số nhà dân phải di dời, giải tỏa nhiều trong khi đa số là nhà xây dựng không phép, sai phép, lấn chiếm. Hơn thế nữa, quỹ đất để khai thác kinh doanh cũng quá thấp cộng với hệ số sử dụng đất, dân số bị khống chế nên không thu được về lợi nhuận, thậm chí nếu không khéo còn bị sa lầy, âm vốn”, ông Châu nhận định và nói thêm, quy trình thủ tục quá nhiêu khê, vẫn theo tư duy, lối mòn cũ cũng là nút thắt. Chủ tịch HoREA nhấn mạnh, muốn làm được phải điều chỉnh quy hoạch, cho thêm hệ số sử dụng đất, chỉ tiêu quy hoạch, thêm dân số, nghĩa là cho xây nhà cao hơn để xây được nhiều căn hộ hơn, vừa dùng để tái định cư vừa để kinh doanh thu hồi vốn. Đồng thời, nên áp dụng hình thức BT.