Lật lại vụ đề thi môn sinh THPT 2021 giống 90% đề ôn tập của giáo viên

Nhiều dấu hiệu bất thường

Từ sau kỳ thi tốt nghiệp THPT 2021 đến nay, dư luận xôn xao khi báo chí phản ánh ý kiến của thầy giáo Đinh Đức Hiền (Hà Nội) cho biết trước ngày thi môn sinh học của kỳ thi này, ông Phan Khắc Nghệ, Phó hiệu trưởng Trường THPT chuyên Hà Tĩnh, có bài tổng ôn cho học sinh với số câu hỏi trùng đến hơn 90% câu hỏi trong đề thi chính thức môn sinh học.

Ngay tại thời điểm đó, Bộ GD-ĐT nói sẽ xác minh làm rõ nhưng sự việc rơi vào im lặng cho đến nay. Tuy nhiên, trên thực tế, kết quả “xác minh” như Bộ GD-ĐT nói đã đưa ra những dấu hiệu bất thường mà lẽ ra không thể xử lý bằng cách “im lặng” như Bộ đang làm.

Cụ thể ngày 4.8, Bộ GD-ĐT đã ra Quyết định số 171/QĐ-BGDĐT về việc thành lập tổ công tác liên ngành xác minh thông tin phản ánh về đề thi môn sinh học kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2021. Tổ công tác gồm: Bộ GD-ĐT (lãnh đạo các cục, vụ, thanh tra, các chuyên viên); Bộ Công an (A03, A05); và các chuyên gia, giáo viên đang trực tiếp dạy môn sinh học đã vào Hội đồng ra đề thi tốt nghiệp THPT năm 2021 để cùng thực hiện đối chiếu, so sánh đề thi chính thức của Bộ GD-ĐT với đề trong video của ông Phan Khắc Nghệ.

Thí sinh tham gia kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2021

Tổ công tác làm việc trong 6 ngày, từ 4 – 9.8.2021. Sau 5 ngày, tổ liên ngành làm việc với tổ chuyên gia, chủ tịch hội đồng ra đề, với các thầy cô ra đề, thư ký hội đồng để tìm hiểu quy trình biên soạn đề, các phần mềm chọn đề thi, đối chiếu các đề thi gốc mà máy tính rút ra từ ngân hàng cùng các đề thi được tổ ra đề môn sinh học đã lựa chọn với các câu hỏi mà ông Phan Khắc Nghệ đã dạy luyện thi ghi trong video ngay trước ngày thi.

Theo biên bản làm việc của tổ chuyên gia trong đoàn công tác liên ngành: các câu hỏi trong 4 mã đề thi được chọn với các câu hỏi xuất hiện trong nội dung ôn tập của ông Nghệ cho thấy sự trùng lặp rất lớn. Cụ thể, trong tổng số 40 câu của từng mã đề thô được chọn có 39 câu trùng (chiếm tỷ lệ 97,5%) với các câu trong nội dung ôn tập của ông Nghệ; Trong số 39 câu trùng nói trên thì có 37 câu trùng ở cả 4 mã đề (chiếm 94,87%); riêng câu 81 chỉ trùng với mã đề 210; câu 105 trùng hoàn toàn với mã đề 210 và 212, trùng 1 phần với 2 mã đề 211 và 213.

Đặc biệt, một dấu hiệu bất thường nữa mà biên bản chỉ ra, đó là: có 1 câu về diễn thế sinh thái (câu số 106 đề thô được chọn) có cả 4 mã đề là câu ra ngoài chương trình với dạng đồ thị chưa từng có trong sách giáo khoa. Tuy vậy, câu hỏi này cũng xuất hiện trong video của ông Nghệ. Ở khía cạnh khác, biên bản của tổ chuyên gia cũng chỉ ra rằng câu hỏi trong 4 mã đề bị loại 203, 205, 215, 216 được tổ chuyên môn lựa chọn ngẫu nhiên từ 16 mã đề bị loại với các câu hỏi xuất hiện trong nội dung ôn tập của ông Nghệ cho thấy có sự trùng lặp rất thấp, phần lớn là khác biệt.

Ngân hàng câu hỏi chứa hàng nghìn câu. Quá trình rút các câu hỏi đều được máy tính lấy ngẫu nhiên, sau đó làm thành đề thô, rút ngẫu nhiên bằng máy tính, tinh chỉnh thành đề duyệt chốt.

Ông Đinh Đức Hiền, giáo viên môn sinh học (Hà Nội)

Biên bản làm việc của tổ chuyên gia còn nêu rõ:

“Phân tích các câu hỏi trong đề duyệt chốt và các tư liệu trong các tệp dữ liệu trao đổi giữa ông Phan Khắc Nghệ và một số thành viên trong tổ ra đề môn sinh qua các năm 2015, 2016, 2017, 2018 và 2021 cho thấy ông Nghệ đã có trao đổi các câu hỏi môn sinh học cho nhau, gắn nội dung câu hỏi vào các ô ngân hàng đề thi, hẹn gặp trực tiếp để liên hệ nội dung trao đổi liên quan đến đề thi tốt nghiệp THPT qua các năm, trong đó có năm 2021”.

Làm đề thi không đúng quy chế

Tiến sĩ Phạm Văn Lập, nguyên giáo viên Trường THPT chuyên Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia Hà Nội), thành viên tổ chuyên gia, cũng bày tỏ lo ngại khi nhận thấy phần mềm không rút các câu hỏi một cách ngẫu nhiên như quy chế thi của Bộ GD-ĐT đã quy định, mà chọn đề đã ra sẵn; đồng thời bày tỏ sự không đồng tình với cách ra đề thi có một số câu hỏi mẹo mực, đánh đố học sinh như hiện nay, dẫn tới học sinh phải luyện thi, nảy sinh những yếu tố tiêu cực. Ông Lập cũng đề nghị Bộ GD-ĐT phải lên tiếng chính thức về biên bản của tổ chuyên gia, hướng xử lý ra sao, chứ không thể im lặng như vậy mãi.

Cách làm đề không rút các câu hỏi một cách ngẫu nhiên như quy chế thi của Bộ GD-ĐT quy định mà chọn đề đã ra sẵn khiến nhiều ý kiến giáo viên, chuyên gia trong lĩnh vực khảo thí lo ngại đây là một trong các nguyên nhân có thể dẫn tới lộ đề thi.

Ông Đinh Đức Hiền, giáo viên môn sinh học (Hà Nội), người đầu tiên từng chỉ ra những bất thường trong đề thi sinh học của Bộ GD-ĐT và đề ôn tập của thầy Phan Khắc Nghệ, cũng cho rằng tỷ lệ trùng lặp cao, thậm chí trùng lặp ở những câu hỏi mới, chưa từng xuất hiện trong sách giáo khoa hay bất cứ tài liệu nào là điều không thể xảy ra nếu làm đúng quy trình.

“Ngân hàng câu hỏi chứa hàng nghìn câu. Quá trình rút các câu hỏi đều được máy tính lấy ngẫu nhiên, sau đó làm thành đề thô, rút ngẫu nhiên bằng máy tính, tinh chỉnh thành đề duyệt chốt. Kết quả thẩm định lại cho thấy sự trùng khớp đến 37/40 câu ở cả 4 mã đề duyệt chốt, và 39/40 ở cả 4 mã đề thô được chọn là điều bất thường, phi thực tế”, ông Hiền nói.

Một số chuyên gia về khảo thí chỉ ra rằng quy trình ra đề có nhiều kẽ hở, như: Thiết kế việc ra đề thi hoàn toàn phụ thuộc vào một số người cố định, được điều động để ra đề thi nhiều năm liên tục và cũng là người đi biên soạn, biên tập các câu hỏi trắc nghiệm để tạo ra nguồn đề thi cho kỳ thi tốt nghiệp THPT. Phần mềm rút câu hỏi thi trắc nghiệm để tạo thành đề thi chính thức đã không rút câu hỏi một cách ngẫu nhiên, mà lại rút đề thi có định hướng trước. Điều này trái hoàn toàn với quy chế thi. Thư ký ở các cuộc biên soạn, biên tập ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm cũng là thư ký rút đề thi của hội đồng ra đề thi tốt nghiệp THPT. Bộ đã không ban hành quy chế bảo mật khi xây dựng ngân hàng câu hỏi thi và loại ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm ra khỏi danh mục các tài liệu liên quan đến các kỳ thi tốt nghiệp THPT quốc gia.

Ngày 22.12, trao đổi với báo chí, bà Nguyễn Thị Kim Thúy, Phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội, cho hay đã nhận được đơn tố cáo liên quan đến sự việc và chuyển toàn bộ nội dung này tới Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn từ cuối kỳ họp Quốc hội tháng 11 vừa qua. Bà Thúy cũng cho biết thông tin bà nhận được có đề cập đến việc Bộ GD-ĐT không đưa ngân hàng câu hỏi thi vào danh mục bí mật quốc gia và không thực hiện rút ngẫu nhiên câu hỏi từ ngân hàng câu hỏi thi để làm đề. Bà cho rằng nếu đúng như nội dung tố giác và đây là kẽ hở có thể dẫn tới lộ đề thi thì cần được rà soát, xem xét.

Bà Thúy nêu quan điểm: “Tôi nghĩ nếu có đoán trúng đề thi thì cũng có mức độ chứ làm sao đúng đến 90% được. Tuy nhiên, vấn đề cụ thể như thế nào thì phải để cơ quan chức năng vào cuộc làm rõ. Nếu đúng như báo chí nói là thầy Nghệ hướng dẫn cho học sinh ôn luyện trúng đến 90% đề thi tốt nghiệp THPT thì thầy đoán quá giỏi, quá siêu. Tôi nghĩ là chuyện khó tin. Còn những người trong ngành giáo thì cho đó là chuyện lạ”.

Với tư cách đại biểu Quốc hội, bà Thúy bày tỏ mong muốn sự việc này được Bộ GD-ĐT xử lý minh bạch, công khai để tạo niềm tin cho dư luận.