Khu bao tồn văn hóa Hrê chờ được cứu

Tháng giêng im tiếng chiêng, tiếng cồng

Mới đây, chúng tôi cùng ông Phạm Văn Thước, Phó chủ tịch UBND xã Ba Thành, đến khu bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa thôn Làng Teng. Cả khuôn viên rộng vài héc ta, chúng tôi chứng kiến nhiều hạng mục đang hỏng, xuống cấp. Nhiều chòi lúa đã mục nát, không thể bước lên sàn chòi được. Dây rừng buộc ở các chòi lúa Hrê này cũng bị mục nát, sắp đứt rời ra.

Đi ra phía sau một nhà sàn, chúng tôi thấy nhiều chuồng trâu, chòi lúa ở đây bị tốc mái, cây và mái tranh mục nát. Còn dưới sàn nhà thì mối phủ toàn bộ, dùng tay lắc nhẹ đã gãy rời ra rơi xuống đất.

Các nhà sàn ở khu bảo tồn văn hóa Làng Teng đang xuống cấp

Sàn nhà của các nhà sàn bằng tre nứa hoen ố, bụi bẩn bám đầy, thoảng mùi ẩm mốc. Vách làm từ phên tre cũng ố màu và đang mục nát. Mái nhà lợp tranh nhìn thấy trời xanh hiện ra lỗ chỗ vì những lỗ thủng. “Mưa là nước đổ xuống, ngấm vào phần tre, cây bên trong sàn nhà khiến nhà sàn mỗi ngày một xuống cấp”, ông Thước cho biết.

Xung quanh sàn nhà, nhiều chén, lọ, khay bằng nhựa rơi vãi, cáu bẩn. Đó là chưa kể một sàn nhà bị cháy ngún, thủng phên tre lót sàn. Chị Y Minh Trang, người của Hợp tác xã Dịch vụ nông lâm, du lịch và văn hóa Làng Teng, cho biết dịp trước Tết Nguyên đán, khi chị cùng anh em trong hợp tác xã đi dọn dẹp thì tình trạng chất thải vung vãi khắp nơi. Nguyên nhân là do khu bảo tồn không có tường rào, nhiều người vào nhậu nhẹt, sinh hoạt bừa bãi trên sàn nhà.

Trong khi đó, khuôn viên xung quanh nhà sàn của khu bảo tồn là sự đơn điệu, hoang sơ giống như khu đất bỏ hoang, cỏ mọc um tùm; trâu, bò thả rông vào bên trong làm mất mỹ quan và môi trường. Thoạt nhìn, nếu không có dòng chữ bên ngoài thì rất khó nhận ra đó là khu bảo tồn văn hóa người Hrê ở Làng Teng nổi tiếng, trong đó có nghề dệt thổ cẩm đặc sắc.

Điều đáng nói, năm 2019, Bộ VH-TT-DL đã công nhận nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người H’rê ở thôn Làng Teng (H.Ba Tơ, Quảng Ngãi) là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo chị Trang, từ tết đến nay có 5 đoàn khách du lịch (khoảng 20 người/đoàn) đặt lịch đến Làng Teng tham quan, lưu trú, nhưng khu di sản này đành phải từ chối. Theo nghệ nhân Đinh Văn Sây (40 tuổi, ở Làng Teng), mùa xuân là mùa người dân thôn Làng Teng đón nhiều khách tham quan, nhưng năm nay với cảnh xuống cấp này, khu bảo tồn rất ngần ngại khi có khách du lịch ghé thăm. Vì vậy, tiếng chiêng, tiếng cồng đành im ắng trong tháng giêng này.

Mái nhà chỉ toàn lỗ thủng

Sửa chữa vẫn chưa đủ

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, dự án “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa thôn Làng Teng” đã được đầu tư, xây dựng với diện tích 1,48 ha, có tổng vốn đầu tư hơn 10,5 tỉ đồng, phục dựng nhà sinh hoạt cộng đồng, các nhà sàn truyền thống, chòi lúa người Hrê, chuồng trâu… Dự án này bàn giao cho H.Ba Tơ vào năm 2018. Tuy nhiên, chỉ sau vài năm sử dụng, nơi này đã rơi vào cảnh xuống cấp.

Theo ông Thước, khu nhà sàn hư hỏng một phần là do những cơn bão lớn, nhất là bão số 9 năm 2020, nhưng không được sửa chữa, bảo dưỡng. Trong khi đó, nhà sàn thì hầu như không có ai chăm sóc hằng ngày, không có người ở nên hư hại ngày một nặng thêm. “Mái nhà sàn lợp bằng tranh. Đồng bào khi xưa đến khoảng 6 năm mới lợp lại. Còn mái nhà sàn này lợp thưa quá, chỉ 2 năm là hỏng, mưa dột làm hư cả phần sàn nhà, phên vách bên trong”, ông Thước chia sẻ.

Chòi lúa, chuồng trâu… trong khu bảo tồn đều hỏng nặng;

Cũng theo vị phó chủ tịch này, các bếp giữ lửa khói quanh năm trong nhà sàn cũng là cách bảo vệ ngôi nhà lâu hơn, chống kiến, mối gây hại. Đằng này bếp lửa nhà sàn chỉ làm “cảnh”, quanh năm nguội lạnh thì khó giữ nhà sàn được lâu dài.

Một cái khó nữa, tranh lợp nhà sàn hiện cả H.Ba Tơ không có chỗ nào còn, phải đi đến H.Sơn Tây (Quảng Ngãi) mới mua được. “Nếu sửa chữa, khắc phục lại, chúng tôi sẽ giao hết cho Hợp tác xã Dịch vụ nông lâm, du lịch và văn hóa Làng Teng khai thác, quản lý, như vậy chắc chắn sẽ không thể để tình trạng hư hại này diễn ra nữa. Tuy nhiên, hiện ngân sách xã không có để khắc phục hư hại xung quanh khu bảo tồn”, ông Thước cho biết.

Trao đổi với PV Thanh Niên, ông Lữ Đình Tích, Phó chủ tịch UBND H.Ba Tơ, cho biết địa phương đã nắm được thông tin khu bảo tồn văn hóa người Hrê ở Làng Teng bị xuống cấp. Huyện đã kiểm tra, rà soát toàn bộ khu vực này. Theo đó, H.Ba Tơ chỉ đạo UBND xã Ba Thành trích nguồn kinh phí xã sửa chữa phần hư hỏng nhỏ như mái tranh của nhà sàn, chòi lúa, chuồng trâu… Còn nhà sàn thì xã báo cáo cụ thể về kinh phí, H.Ba Tơ sẽ phân bổ để khắc phục, sửa chữa, chậm nhất là cuối năm 2022 và đầu năm 2023.

Theo bà Huỳnh Thị Phương Hoa, Phó giám đốc phụ trách Sở VH-TT-DL tỉnh Quảng Ngãi, bên cạnh việc khắc phục, duy tu, sửa chữa khu nhà sàn, cùng các hạng mục khác ở khu bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa thôn Làng Teng, chính quyền địa phương cũng cần đầu tư, tôn tạo thêm, chú trọng tạo cảnh quan bên trong khuôn viên dự án như trồng cây xanh, tạo các tiểu cảnh… để phục vụ mô hình phát triển du lịch cộng đồng ở địa phương trong thời gian tới. Tuy nhiên, trước mắt, khu bảo tồn văn hóa Làng Teng vẫn đang chờ được cứu trong sự xuống cấp trầm trọng.