Châu Âu còn những quốc gia trung lập nào?

Cờ các nước thành viên tại trụ sở NATO ở Bỉ

Những lo ngại về an ninh sau khi chiến sự nổ ra ở Ukraine đã thay đổi những toan tính của Phần Lan và Thụy Điển, và còn khiến những nước khác vốn “trung lập” có thể suy nghĩ lại xem quy chế nào thực sự có ý nghĩa.

“Đây là điều then chốt về trung lập: với những người khác nhau thì nó có ý nghĩa khác nhau”, theo AP dẫn lời nhà sử học Samuel Kruizinga tại Đại học Amsterdam (Hà Lan).

Trong khi các nước thuộc Liên minh châu Âu (EU) cam kết hỗ trợ nhau về phòng vệ nếu bị tấn công từ bên ngoài, cam kết này chủ yếu vẫn là trên giấy do bị sức ảnh hưởng của NATO làm lu mờ.

Ngoài Phần Lan và Thụy Điển, dưới đây là những nước đã đề cập khái niệm “trung lập” vào luật hoặc nhìn chung tự xem là trung lập.

Thụy Sĩ

Một số người xem Thụy Sĩ là nước trung lập nổi bật nhất ở châu Âu. Thụy Sĩ đề cập đến quy chế trung lập trong hiến pháp và cử tri từ nhiều thập niên trước đã quyết định không gia nhập EU.

Tuy nhiên, chính phủ nước này trong vài tuần qua phải tìm cách giải thích khái niệm trung lập sau khi theo chân EU cấm vận Nga. Quy chế trung lập của Thụy Sĩ cũng được truyền thông nước này phân tích thường xuyên trong thời gian gần đây.

Giới quan sát cho rằng ít có khả năng Thụy Sĩ sẽ rời xa hơn nữa khỏi quy chế trung lập. Chính phủ nước này đã đề nghị Đức không chuyển các thiết bị quân sự do Thụy Sĩ sản xuất đến Ukraine.

Đảng cánh hữu chiếm đa số ghế trong quốc hội đã chần chừ về việc tiếp tục có các biện pháp nhằm vào Nga, và Thụy Sĩ tích cực bảo vệ vai trò là trung gian cho các quốc gia đối lập, cũng như trung tâm hành động nhân đạo và nhân quyền. Quy chế trung lập đã giúp tạo nên danh tiếng của Thụy Sĩ về những khía cạnh này.

Áo

Quy chế trung lập là yếu tố then chốt trong thể chế dân chủ hiện đại của Áo vì nó là điều kiện để phe Đồng minh rời đi và Áo có thể giành lại độc lập vào năm 1955. Áo tuyên bố là nước trung lập về quân sự.

Kể từ khi Nga tiến hành chiến dịch ở Nga vào ngày 24.2, Thủ tướng Áo Karl Nehammer đã cân bằng trong quan điểm của nước này.

Ông khẳng định Áo không có kế hoạch thay đổi quy chế an ninh, trong khi tuyên bố rằng quy chế trung lập về quân sự không cần thiết phải trung lập về tinh thần. Do đó, Áo mạnh mẽ lên án hành động của Nga ở Ukraine.

Ireland

Quy chế trung lập của Ireland từ lâu đã có phần nằm trong vùng xám. Thủ tướng Micheal Martin gần đây tổng kết quan điểm của nước này: “Chúng tôi không phải trung lập về chính trị, nhưng chúng tôi trung lập về quân sự”.

Chiến sự ở Ukraine đã mở ra tranh cãi về việc quy chế trung lập của Ireland có ý nghĩa ra sao. Ireland đã áp đặt các lệnh cấm vận đối với Nga và gửi vũ khí không sát thương đến viện trợ Ukraine.

Ireland còn tham gia vào các nhóm tác chiến của EU, một phần trong nỗ lực của liên minh nhằm làm hài hòa quân đội.

Nhà sử học Kruizinga cho rằng tư cách thành viên của EU và NATO càng tương đồng thì các nước này càng thể hiện tốt hơn về khía cạnh là một thế lực địa chính trị.

Malta

Hiến pháp của Malta nêu rõ đảo quốc này chính thức trung lập, với chính sách không liên kết và từ chối tham gia bất cứ liên minh quân sự nào.

Một khảo sát của Bộ Ngoại giao Malta đưa ra 2 tuần trước khi Nga đưa quân sang Ukraine cho thấy đa số người được hỏi ủng hộ quy chế trung lập và chỉ có 6% phản đối.

Báo The Times of Malta hôm 11.5 đưa tin Tổng thống Ireland Michael Higgins trong chuyến thăm cấp nhà nước đến Malta đã nhấn mạnh ý tưởng trung lập “chủ động”, đồng thời cùng Tổng thống Malta George Vella lên án xung đột vũ trang ở Ukraine.

Đảo Cyprus

Mối quan hệ giữa Đảo Cyprus với Mỹ đã tăng cường đáng kể trong thập niên qua, nhưng ý tưởng về việc Đảo Cyprus gia nhập NATO đến nay chưa từng được nhắc đến.

Tổng thống Đảo Cyprus Nicos Anastasiades hôm 14.5 nói rằng còn quá sớm để thậm chí suy nghĩ về điều đó, vốn sẽ chắc chắn vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của Thổ Nhĩ Kỳ.

Nhiều người dân Đảo Cyprus, nhất là những người thiên tả, tiếp tục chỉ trích NATO sau khi lực lượng của Thổ Nhĩ Kỳ tấn công Đảo Cyprus vào giữa thập niên 1970. Khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên NATO và liên minh này đã không làm gì để ngăn cản hành động của Ankara.

Một thành viên khác của NATO là Anh có 2 căn cứ quân sự trên Đảo Cyprus, trong đó có một căn cứ ở bờ đông có sự hợp tác của phía Mỹ.

Đảo Cyprus duy trì quy chế trung lập và đã cho các tàu chiến Nga nhận tiếp tế tại các cảng, dù điều này đã bị đình chỉ sau khi Nga đưa quân sang Ukraine.