Khánh Hòa: Tổ chức Lễ vinh danh Di tích quốc gia đặc biệt Tháp Bà Ponagar

UBND tỉnh Khánh Hoà vừa đồng ý lập Kế hoạch tổ chức Lễ vinh danh di tích quốc gia đặc biệt Tháp Bà Ponagar (thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa) trong tháng 3 âm lịch (tháng 4 dương lịch) nhân dịp Lễ hội Am Chúa và Lễ hội Tháp Bà Ponagar.

Trước đó, ngày 17/1/2025 Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long đã ký quyết định số 152/QĐ-Ttg công bố xếp hạng di tích đặc biệt đợt 17 năm 2025 với 5 di tích, trong đó có Di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Bà Ponagar tại TP Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.

Tọa lạc trên đồi Cù Lao, thuộc phường Vĩnh Phước, TP Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, di tích Tháp Bà Ponagar được xây dựng khoảng từ thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ XIII để thờ Nữ thần Ponagar-Mẹ Xứ sở của người Chăm. Trải qua hơn ngàn năm lịch sử, nơi đây không chỉ là trung tâm tín ngưỡng quan trọng mà còn lưu giữ những tinh hoa kiến trúc độc đáo của văn hóa Chăm-pa.

Khu di tích là một quần thể kiến trúc được phân bố trên 3 mặt bằng: Tháp Cổng, Mandapa và khu đền tháp. Do biến động của lịch sử, hiện nay khu di tích còn lại 5 công trình kiến trúc cổ ở 2 mặt bằng: Mandapa và khu đền Tháp.

Kiến trúc Mandapa có niên đại khoảng thế kỷ XI. Theo các nhà nghiên cứu, đây có thể là nơi các tín đồ chuẩn bị các lễ vật trước khi lên hành lễ ở các tháp phía trên. Theo sử sách và những kết quả khảo sát thực địa, khu đền tháp này có tất cả 6 tháp. Ngoài 4 tháp hiện hữu, còn có 2 tháp ở khu vực phía sau, nhưng hiện nay chỉ còn nền móng của tháp cũ. Người Chăm gọi tháp là Kalan, dịch sang tiếng Việt nghĩa là đền, tháp.

Múa Apsara của đồng bào Chăm tại Tháp Bà Ponagar.

Tháp Đông Bắc (tháp Chính) cao khoảng 23m. Theo các nhà nghiên cứu, niên đại của tháp Chính được xây dựng lần đầu tiên vào các năm 813-817 và trải qua những biến cố của lịch sử, tháp đã được xây dựng lại vào khoảng giữa thế kỷ XI. Đây là ngôi tháp thờ Nữ thần Ponagar của người Chăm, còn theo truyền thuyết của người Việt, đây là nơi thờ Thiên Y A Na Thánh Mẫu.

Tháp Nam cao 18m, có quy mô lớn thứ hai trong toàn bộ tổng thể kiến trúc ở khu đền tháp Ponagar. Tháp có niên đại thế kỷ XIII, là nơi thờ thần Shiva. Theo truyền thuyết của người Việt gọi là tháp Ông, thờ chồng của Thiên Y A Na Thánh Mẫu.

Tháp Đông Nam là tháp có quy mô nhỏ nhất, cao 7,1m. Đây có thể là kiến trúc phụ trong quần thể kiến trúc này và thuộc loại muộn, khoảng thế kỷ XI-XII. Tháp thờ thần Skandha-con thần Shiva là vị thần tượng trưng cho sức mạnh, chiến tranh. Theo truyền thuyết của người Việt, tháp thờ ông bà Tiều là cha mẹ nuôi của Thiên Y A Na Thánh Mẫu.

Tháp Tây Bắc cao 9m, là ngôi tháp duy nhất còn khá nguyên vẹn về kiến trúc và trang trí. Đây là tháp thờ thần Ganesha-vị thần biểu tượng của may mắn, trí tuệ và hạnh phúc.

Theo truyền thuyết của người Việt, tháp thờ Cô, Cậu (con của Thiên Y A Na Thánh Mẫu). Theo bia ký và khảo cổ học, tháp có niên đại xây dựng năm 817 song đã được trùng tu nhiều lần, nên niên đại cuối cùng khoảng thế kỷ XIII.

Di tích Tháp Bà Ponagar không chỉ là nơi linh thiêng mà còn là điểm thu hút du khách trong và ngoài nước. Bên cạnh những giá trị kiến trúc độc đáo, nơi đây còn thu hút bởi các hoạt động văn hóa như biểu diễn nghệ thuật múa Chăm, dệt thổ cẩm và đặc biệt là lễ hội Tháp Bà Ponagar được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2012.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!