Điều đặc biệt trong hành trình vượt khó ở lĩnh vực ít phụ nữ tham gia

ẢNH: HỘI ĐỒNG ANH

Theo báo cáo của Liên Hiệp Quốc và UNESCO, phụ nữ không chỉ chiếm một phần nhỏ trong lực lượng lao động và nghiên cứu chuyên ngành STEM mà các công trình của họ cũng được xuất bản ít hơn, họ được trả lương thấp hơn và ít có cơ hội đạt các vị trí lãnh đạo so với các đồng nghiệp nam. Đâu là những khó khăn và “chìa khóa” nào có thể giúp thay đổi thực tế này?

“Vượt cạn” ở trường ĐH hàng đầu thế giới

Đó là câu chuyện của thạc sĩ Phạm Hoài Anh, Phó giám đốc Trung tâm sáng tạo và khởi nghiệp sinh viên tại ĐH Bách khoa Hà Nội, đồng thời cũng là giảng viên phụ trách môn phương pháp nghiên cứu khoa học và quản lý dự án, tất cả đều dạy bằng tiếng Anh. Chị Hoài Anh trước đó tốt nghiệp cử nhân tại ĐH Bách khoa Hà Nội và lấy bằng thạc sĩ đầu tiên ở Trường ĐH Ngoại ngữ (ĐH Quốc gia Hà Nội).

Kể với Thanh Niên tại Tuần lễ giáo dục Đông Á do Hội đồng Anh tổ chức ở Hồng Kông mới đây, chị Hoài Anh cho biết đã nuôi ước mơ du học ngay sau khi tốt nghiệp cử nhân, nộp đơn cho rất nhiều học bổng nhưng đều trượt. Sau vài năm công tác ở ĐH Bách khoa Hà Nội, nữ giảng viên tiếp tục ứng tuyển chương trình học bổng toàn phần do Bộ Ngoại giao Việt Nam hợp tác với ĐH Cambridge (Anh), và may mắn cuối cùng đã mỉm cười.

“Đó là một hành trình rất gian nan, trải qua nhiều khâu khác nhau từ xét duyệt vòng đơn đến làm bài thi đánh giá năng lực nghiên cứu. Trong số 10 suất học bổng cho Việt Nam, chỉ hai người được nhận học bổng, bao gồm cả tôi”, chị Hoài Anh nhớ lại quá trình ứng tuyển bằng thạc sĩ thứ 2. Theo bảng xếp hạng của tổ chức Times Higher Education, ĐH Cambridge luôn nằm trong tốp 10 trường tốt nhất thế giới trong những năm qua.

ẢNH: NVCC

Một điều không thể quên với nữ thạc sĩ là đã nhận tin mình có thai trước ngày chuẩn bị sang Anh, và gia đình cùng nhà trường thời điểm đó đều ủng hộ quyết tâm vừa học vừa sinh con của chị. Chương trình học bổng cũng chấp thuận cho chị thêm 2 tháng để hoàn thành luận văn sau khi sinh em bé. “Thời gian đó giúp tôi học được hai từ vô cùng quan trọng là adaptability (khả năng thích ứng) và resilience (khả năng phục hồi)”, chị kể.

Hai từ trên, theo chị Hoài Anh, cũng chính là “bài học” quan trọng nhất chứ không phải là những kiến thức “có thể lỗi thời và bị thay thế”. Bên cạnh đó là những kỹ năng chuyển đổi (transferable skill) như làm việc nhóm, tư duy phản biện. Đó cũng là các yếu tố giúp chị thay đổi cách giảng dạy sau khi tốt nghiệp, từ người truyền kiến thức thành người truyền cảm hứng cho học trò bằng chính nhân cách và những gì mình đang thực hiện.

Trở về công tác tại ĐH Bách khoa Hà Nội, nơi nữ giới chỉ đang chiếm thiểu số, chị Hoài Anh kể ngoài tập hợp đội ngũ giảng viên nữ để trở thành tấm gương và hỗ trợ sinh viên nữ, nhà trường cũng có thiết kế và phối hợp tổ chức nhiều hoạt động nhằm giúp các bạn “nâng cấp” bản thân. “Nữ giới học STEM có nhiều thuận lợi trong công việc khi có thể chuyển ngành mà vẫn rất thành công”, chị Hoài Anh nêu quan điểm.

Trong khi đó, để xóa bỏ bất bình đẳng giới trong STEM, các bên nên bắt đầu từ bậc phổ thông, theo nữ thạc sĩ. Các hoạt động phải cho thấy lĩnh vực này không nhàm chán, khô khan và phù hợp cho cả nam nữ, không có sự phân biệt. “Đồng thời, phải giới thiệu cho các em những đại diện là nữ giới thành công trong STEM để khiến các em tin rằng mình cũng có cơ hội, khả năng làm được điều tương tự”, nữ phó giám đốc chia sẻ.

Từ nữ sinh duy nhất trong lớp chuyên lý

Từng nhận học bổng toàn phần để du học Anh, Nguyễn Thị Hồng Nhung, nhà khoa học dữ liệu ở SETA International, cũng mang trong mình câu chuyện đầy cảm hứng mà theo cô, đó là cuộc sống do tự mình quyết định từ A tới Z. Bởi lẽ, việc lựa chọn học tập, làm việc đều dựa trên mong muốn của bản thân, tới khi “tự đi trên chính đôi chân mình” cô mới thông báo cho gia đình chứ không “ngửa tay xin tiền bố mẹ”, Nhung kể.

ẢNH: NVCC

Ngược về những ngày học cấp 2 ở Phú Thọ, Nhung kể cô là nữ sinh duy nhất trong lớp chuyên lý. Điều này nhiều lúc khiến cô chán nản, song việc đoạt những giải thưởng cao nhất ở các cuộc thi học sinh giỏi giúp cô không đánh mất tự tin. Đến lớp 9, Nhung quyết định sẽ chuyển đến Hà Nội học và trúng tuyển vào lớp chuyên lý ở hai ngôi trường danh tiếng là Trường THPT chuyên Sư phạm và Trường THPT chuyên Khoa học tự nhiên.

“Đây là bước ngoặt giúp tôi thay đổi rất nhiều”, Nhung nói, khi cô có động lực học tiếng Anh, thậm chí là du học nước ngoài chứ không xem đây là “điều quá xa vời” như trước. Nữ sinh đặt mục tiêu sẽ du học ở bậc thạc sĩ và từng bước “làm đẹp” hồ sơ, từ ứng tuyển vào ngành điện tử viễn thông của ĐH Bách khoa Hà Nội, đến tham gia nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và thành công xuất bản bài báo khoa học với vị trí đồng tác giả…

Trước khi tốt nghiệp, Nhung cũng đầu quân thành công vào một công ty công nghệ làm về lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật… có trụ sở tại Mỹ và làm việc đến nay. Ở đây, cô cũng là nhân viên nữ duy nhất trong nhóm về AI. “Hiện tại, tôi đang xây dựng pipeline (tạm dịch: quy trình xử lý dữ liệu) để dự đoán giá năng lượng và phụ trách đào tạo các bạn mới ra trường muốn theo lĩnh vực AI, khoa học dữ liệu”, Nhung chia sẻ.

Tự nhận mình là người tham vọng, Nhung kể trong những ngày học toàn thời gian ngành phân tích dữ liệu tại Middlesex University London (Anh), cô vẫn không từ bỏ công việc mà chọn làm từ xa để phát triển cả bản thân lẫn sự nghiệp. “Thay vì đi bộ như bao người khác, tôi luôn phải chạy thật nhanh”, nữ thạc sĩ nhớ lại. “Song tôi không hề thấy vất vả hay khó khăn mà càng làm, mình càng tìm ra niềm yêu thích và càng tận hưởng nó”.

Để khuyến khích nữ giới tham gia lĩnh vực STEM, theo Nhung, ngoài tạo cơ hội thì còn phải đảm bảo một môi trường cạnh tranh công bằng với nam giới, không có sự thiên vị. Chính những kết quả và thành tích mà nữ giới đạt được trong quá trình cạnh tranh ấy sẽ giúp các bạn càng thêm tự tin, từ đó nỗ lực phấn đấu hơn nữa. “Tôi cũng rất mong nhìn thấy thêm nhiều bạn nữ trong ngành STEM để có thể giúp đỡ các bạn”, cô kỳ vọng.

Hành trình trái ngành đầy thách thức

Lê Thu Thảo, chuyên viên cao cấp của một doanh nghiệp hàng đầu lĩnh vực thương mại điện tử, lại có một câu chuyện “không điển hình” ở ngành STEM. Đam mê khoa học tự nhiên và học lớp chuyên toán, nhưng nữ sinh lại chọn theo đuổi ngành kinh tế đối ngoại ở Trường ĐH Ngoại thương (cơ sở TP.HCM), chỉ vì “thời đó vẫn chưa có hình ảnh con gái học IT (công nghệ thông tin), học Bách khoa”.

ẢNH: NVCC

“Nhắc đến con gái, hồi xưa chỉ có học kinh tế, y dược hay sư phạm”, Thảo kể. “Lúc đó trong đầu tôi không hề nghĩ đến bất kỳ lựa chọn nào ở khối STEM. Tuy vậy, quãng thời gian ở trường đã định hình cho tôi niềm tin, rằng dù có đổi ngành đi chăng nữa thì cũng chỉ là một điểm đến tiếp theo trong sự nghiệp, chỉ cần mình học từng bước một là sẽ có thể tiếp tục hành trình”.

Đến khi thực tập, nữ sinh vào làm ở một doanh nghiệp chuyên nghiên cứu thị trường và lần đầu tiếp xúc với công việc thiên về khoa học, khi biến những con số khô khan thành các câu chuyện có ý nghĩa. Lúc đó, Thảo nhanh chóng bị cuốn hút, rồi quyết định chuyển sang làm phân tích dữ liệu. “Hành trình mới rất khó khăn khi tôi phải học thêm lập trình. Nhiều tháng, tối nào tôi cũng ra cà phê tự học trên Coursera, Udemy”, cô nhớ lại.

Sau vài năm, dù đã quen với vai trò mới, Thảo vẫn cảm thấy mình có khoảng trống kiến thức so với các đồng nghiệp tốt nghiệp đúng ngành. Đó là lý do cô quyết định nghỉ việc và tìm cơ hội học thạc sĩ, để rồi nhận học bổng toàn phần tới Anh theo đuổi ngành khoa học dữ liệu ở Middlesex University London. “Ở đây, tôi được khuyến khích tìm tòi thêm bằng nhiều cách khác nhau, như cộng điểm nếu trả lời các ‘thử thách’ trong bài”, cô nói.

Giờ đây, khi trở về Việt Nam, nữ thạc sĩ cảm thấy tự tin hơn trong công việc khi đủ năng lực nhìn vấn đề ở một góc độ toàn diện, có bài bản hơn. Một xu hướng đáng chú ý, theo Thảo, là sự bất bình đẳng giới trong ngành STEM hay cụ thể là lĩnh vực công nghệ đang ngày càng giảm. “Công ty tôi từng làm có tổ chức các cuộc thi để khuyến khích nữ giới, cũng như cử những lãnh đạo nữ dìu dắt, truyền cảm hứng cho nhân viên nữ”, cô kể.

“Chúng tôi cảm thấy như được nâng niu”, Thảo bộc bạch.

Thế nhưng, để tạo điều kiện cho nữ giới học STEM, Thảo hy vọng các bên sẽ cung cấp cho học sinh một bức tranh ngành nghề không mang yếu tố giới, rằng nữ chỉ có thể làm được những công việc nhất định. Điều này có thể truyền tải qua những buổi chia sẻ hoặc cuộc thi về định hướng ngành nghề. “Hãy cho nữ sinh biết rằng, luôn có con đường mở ra nếu các bạn chọn học STEM”, cô gái Bảo Lộc nhận định.