Hàng triệu tấn xi măng dư thừa, doanh nghiệp khi nào hồi phục?

Nguyên nhân được chỉ ra là do nhu cầu tiêu thụ trong nước rất thấp, xuất khẩu giảm so với năm trước, dẫn đến dư thừa nguồn cung và cạnh tranh gay gắt, giá bán giảm. Bên cạnh đó, giá nguyên liệu đầu vào tăng cao như điện, than… nguyên liệu sản xuất duy trì ở mức cao khiến chi phí sản xuất ngày càng tăng mạnh. Bên cạnh đó, thị trường bất động sản trầm lắng, các dự án xây dựng từ nguồn đầu tư công tư công chậm ngân, ảnh hưởng trực tiếp đến nhu cầu tiêu thụ của xi măng trong nước.

Trong khi đó, Vicem dự báo, thị trường xi măng năm 2025 tiếp tục gặp khó khi nguồn cung dự kiến đạt 124,75 triệu tấn, trong khi nhu cầu nội địa chỉ khoảng 62,5 – 63,5 triệu tấn. Cùng với đó, giá nguyên liệu đầu vào duy trì ở mức cao càng khiến các doanh nghiệp chịu thêm áp lực.

Trước thực trạng này, các công ty sản xuất xi măng đang phải cạnh tranh gay gắt để duy trì thị phần và đẩy mạnh tiêu thụ.

“Năm 2025, tình hình thế giới khả năng vẫn diễn biến phức tạp, do ảnh hưởng của xung đột địa – chính trị, một số quốc gia trên thế giới có thể xảy ra khủng hoảng, suy thoái kinh tế. Điều đó sẽ tác động đến kinh tế trong nước và ảnh hưởng đến thị trường tiêu thụ sản phẩm vật liệu xây dựng của Việt Nam, trong đó, lĩnh vực xuất khẩu của các doanh nghiệp ngành xi măng chịu ảnh hưởng nhiều nhất”, một chuyên gia chia sẻ.

Thực tế là như vậy, tại báo cáo mới đây của Bộ Xây dựng gửi Thủ tướng Chính phủ, hiện cả nước đầu tư 92 dây chuyền, với tổng công suất trên 122 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, năm 2024, tổng sản lượng xi măng và clanhke tiêu thụ chỉ khoảng 95 triệu tấn, trong nước khoảng 65,3 triệu tấn và xuất khẩu khoảng 29,7 triệu tấn. Như vậy, các dây chuyền sản xuất xi măng chỉ hoạt động trung bình khoảng 77% tổng công suất thiết kế dẫn đến dư thừa nguồn cung.

Năm 2025, xuất khẩu xi măng và clinker của Việt Nam được dự báo tăng trưởng chậm có thể duy trì ở mức tương đương so với năm 2024. Cụ thể, 2 tháng đầu năm nay, toàn ngành xuất khẩu hơn 2 triệu tấn, trị giá 76 triệu USD, giảm lần lượt 36,7% về lượng và giảm 36% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024.

Theo tính toán của Bộ Xây dựng, nhu cầu tiêu thụ xi măng toàn ngành năm 2025 khoảng 95 – 100 triệu tấn, tăng 2- 3% so với năm 2024. Trong đó, tiêu thụ nội địa khoảng 60-65 triệu tấn, xuất khẩu khoảng 30 – 35 triệu tấn. Như vậy, so với dự báo nguồn cung đạt 124,75 triệu tấn thì 2025 dự báo tiếp tục là một năm khó khăn với doanh nghiệp trong ngành.

Bộ Xây dựng lý giải, từ năm 2011, việc đầu tư sản xuất xi măng thực hiện theo quy hoạch về phát triển công nghiệp xi măng Việt Nam giai đoạn 2021 – 2020 và định hướng 2030 tại quyết định số 1488 của Thủ tướng.

Tuy nhiên, từ năm 2020 đến nay, nguồn cung xi măng tăng lên do Luật Quy hoạch 2017 bãi bỏ Quy hoạch 1488. Việc đầu tư các dây chuyền xi măng theo cơ chế thị trường và được thực hiện theo pháp luật về đầu tư, thuộc thẩm quyền của UBND các tỉnh. Do đó, các địa phương đã chấp thuận chủ trương đầu tư 13 dây chuyền công nghệ hiện đại với tổng công suất thiết kế 35,3 triệu tấn mỗi năm.

Trước tình hình đó, Bộ Xây dựng trình Thủ tướng ban hành quyết định về chiến lược phát triển vật liệu xây dựng Việt Nam thời kỳ 2021-2030, định hướng 2050, trong đó đưa ra lộ trình đầu tư các nhà máy xi măng. Cụ thể, tổng công suất thiết kế đến năm 2025 không vượt quá 125 triệu tấn/năm, đến năm 2030 không vượt quá 150 triệu tấn/năm.

Mặc dù đã có văn bản gửi UBND các địa phương yêu cầu trước khi xem xét, quyết định chấp thuận chủ trương đầu tư các dự án sản xuất xi măng cần cân nhắc tránh đầu tư tràn lan, dẫn đến cung vượt cầu, gây lãng phí nguồn lực xã hội, nhưng, thực tế, cung cầu trên thị trường xi măng vẫn mất cân đối rất lớn, khi nguồn cung dư thừa vài chục triệu tấn, gây khó khăn cho tiêu thụ, tình trạng cạnh tranh về giá khốc liệt, một số nhà sản xuất bán dưới giá thành sản xuất.

Dư thừa nguồn cung lớn, tiêu thụ nội địa tăng chậm, thậm chí còn giảm, kênh xuất khẩu 3 năm gần nhất giảm mạnh, chỉ đạt quanh ngưỡng 30 triệu/tấn/năm, dẫn đến nhiều nhà máy sản xuất cầm chừng, nguy cơ đóng cửa, thua lỗ và nợ xấu.

Bên cạnh cung dư thừa, thị trường bất động sản suy giảm cũng là lý do khiến doanh nghiệp gặp khó.

Đặc biệt, áp lực chi phí sản xuất tăng cao cũng tiếp tục là khó khăn với doanh nghiệp. “Vấn đề nguyên liệu chính cho sản xuất và sản phẩm của ngành công nghiệp xi măng đang gặp khó. Hiện nay, một số nhà máy gặp khó khăn trong việc cấp, gia hạn mỏ nguyên liệu phục vụ sản xuất”, PGS TS Lương Đức Long, Phó Chủ tịch Hiệp hội Xi măng Việt Nam cho biết.

Cùng với giá nguyên liệu, giá điện tăng cũng khiến chi phí đầu vào đội lên, dù đã tối ưu hóa sản xuất, các doanh nghiệp vẫn không thể bù đắp được khoản chi phí này.

Đề xuất giải quyết vấn đề này, Chủ tịch Hiệp hội Xi măng Việt Nam kiến nghị Chính phủ có biện pháp thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ vật liệu xây dựng thông qua phát triển nhà ở, kết cấu hạ tầng, đường giao thông và ứng dụng các giải pháp công nghệ mới. Việc tăng cường sử dụng xi măng trong xây dựng không chỉ giúp nâng cao chất lượng và tuổi thọ công trình mà còn hỗ trợ doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn.

Hiệp hội xi măng Việt Nam đã có nhiều văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ, Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính đề nghị bãi bỏ thuế xuất khẩu clanhke để “xả van – giảm áp” cho doanh nghiệp xuất khẩu xi măng và phù hợp với các quy định của luật pháp cũng như thỏa thuận của Việt Nam tại các FTA.

Bên cạnh đó, cần biện pháp tháo gỡ cho một số nhà máy hiện gặp khó khăn trong việc cấp, gia hạn mỏ nguyên liệu phục vụ sản xuất sản phẩm của ngành công nghiệp xi măng.

Đặc biệt, Hiệp hội Xi măng Việt Nam nhìn nhận, cần dự báo nhu cầu tiêu thụ xi măng với tầm nhìn 10 năm, 20 năm làm căn cứ xác định quy mô sản xuất, giúp cân đối phù hợp giữa cung và cầu. Ngoài ra, để tiết kiệm tài nguyên, có thể tận dụng phế liệu của các ngành công nghiệp khác như xỉ, tro bay của nhà máy nhiệt điện làm nguyên liệu cho sản xuất xi măng.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Xi măng Việt Nam lạc quan, trong bối cảnh đầu tư công đang được Chính phủ thúc đẩy mạnh mẽ, nhất là đầu tư về hạ tầng giao thông, xây dựng việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm xi măng vẫn có những tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, sự tăng trưởng trong việc tiêu thụ xi măng sẽ thấy rõ hơn trong nửa cuối năm 2025.

Bên cạnh đó, nhu cầu xi măng tại Việt Nam chưa đạt đỉnh, dự báo từ giờ đến năm 2031 sẽ đạt đỉnh. Như vậy việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm xi măng vẫn còn dư địa tăng trưởng nhờ các dự án giao thông được đẩy nhanh tiến độ. Cùng với đó, đã có đề xuất về việc xây dựng cầu cạn thay cho nền đường trong bối cảnh nguồn cung cát tại khu vực phía Nam chưa có dấu hiệu phục hồi. Bộ Xây dựng cũng đã đề xuất giảm thuế xuất khẩu đối với các doanh nghiệp xi măng và Thủ tướng Chinh phủ đã giao Bộ Tài chính xem xét. Trong trường hợp được triển khai, những đề xuất này có thể tác động tích cực tới sản lượng tiêu thụ xi măng năm 2025.