Mắt thuyền – Yếu tố thị giác đặc biệt của văn hóa biển Việt Nam

Có những ánh mắt không đến từ con người, mà đến từ chính những con thuyền. Chúng không nói, không chớp, không cười, nhưng lại mang trong mình cả linh hồn của biển.

Lang thang trên những bãi biển miền Trung từ Quảng Bình, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên đến Ninh Thuận, Khánh Hòa… bạn sẽ không khỏi tò mò khi thấy những đôi mắt lớn, tròn, sắc sảo được vẽ nơi mũi thuyền, như đang dõi theo từng con sóng. Đó là mắt thuyền – một biểu tượng văn hóa đặc trưng, thiêng liêng trong đời sống ngư dân ven biển.

Những ánh mắt mang trong mình cả linh hồn của biển.

Với người miền biển, thuyền không chỉ là phương tiện đánh cá, mà là một người bạn đồng hành thực thụ, luôn sát cánh cùng họ giữa sóng gió. Mắt thuyền không đơn thuần là nghệ thuật, mà là sự sống, là “đôi mắt thần” bảo vệ và dẫn lối cho con thuyền vượt trùng khơi.

Ngư dân làng Ngân Hà, phường Ninh Thủy, tỉnh Khánh Hòa kể rằng: từ bao đời nay, trước khi hạ thủy, mọi con thuyền đều phải làm lễ “khai nhãn”. Sau khi đóng xong vỏ thuyền, chủ chọn ngày lành, dâng lễ đơn sơ, rồi tự tay hoặc nhờ thợ vẽ đôi mắt lên mũi thuyền. Đôi mắt ấy được “phong nhãn” bằng lụa đỏ cho đến khi hạ thủy – một nghi thức mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, như “mở mắt” cho thuyền để nhìn thấy đường, thấy biển.

Mắt thuyền là điểm tựa tinh thần cho ngư dân.

Trong hành trình đánh bắt dài ngày trên biển lớn, mắt thuyền là điểm tựa tinh thần cho ngư dân. Đôi mắt ấy được vẽ theo nhiều hình dáng: mắt chim ó – đại bàng biển, mắt rồng – linh vật trấn thủy quái, hay đôi mắt tròn to của cá Ông – loài cá voi hiền lành được ngư dân coi là thần cứu nạn.

Mỗi hình dáng mắt là một câu chuyện, một niềm tin: chống giông bão, gọi cá vào lưới, dẫn đường về bờ. Có vùng vẽ mắt dữ tợn để hù dọa thủy quái. Có nơi lại vẽ đôi mắt hiền như người – thể hiện mối giao cảm sâu sắc giữa con người và biển cả.

Không ít truyền thuyết lưu truyền rằng, mắt thuyền chính là lời chúc lành từ thần linh, là sự tiếp nối của những tín ngưỡng cổ xưa, khi con người còn run sợ trước biển nhưng cũng biết ơn đại dương vì đã nuôi sống họ.

Mỗi hình dáng mắt là một câu chuyện, một niềm tin.

Với nhiều du khách, mắt thuyền là một “biểu tượng du lịch” đầy tính thẩm mỹ và huyền bí. Giữa bức tranh biển xanh, cát trắng, những chiếc ghe đủ màu sắc với đôi mắt to tròn, sắc sảo như đang mỉm cười đã trở thành hình ảnh không thể quên. Trong nhiều cẩm nang du lịch quốc tế, mắt thuyền được giới thiệu như một yếu tố thị giác đặc biệt của văn hóa biển Việt Nam.

Không chỉ ở Nha Trang, Mũi Né hay Hội An, mà khắp các vùng duyên hải từ Bắc chí Nam, hình tượng mắt thuyền vẫn hiện hữu, sống động và đầy sức gợi. Nó không chỉ là nét đẹp dân gian, mà còn là một phần ký ức văn hóa của những người dân sống cùng biển cần được gìn giữ.

Ngư dân Việt Nam luôn gắn bó với biển.

Nếu một ngày nào đó, bạn lang thang giữa những làng biển miền Trung, hãy dừng lại thật lâu trước một chiếc ghe nhỏ đang neo bờ. Nhìn vào đôi mắt thuyền, bạn sẽ cảm thấy như có ai đó đang lặng lẽ dõi theo sóng nước, kể cho bạn nghe câu chuyện về đại dương, về người ngư dân, và về khát vọng vượt biển chưa bao giờ tắt.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!