VTV.vn – Thực tế ảo (VR) đang len lỏi vào giáo dục Việt Nam, mở ra cơ hội học tập mới nhưng cũng khiến nhiều người lo ngại về hiệu quả và ranh giới giữa học và chơi.
Giữa thời đại công nghệ bùng nổ như hiện nay, khi AI đã có thể làm thơ, deepfake “tái sinh” nghệ sĩ quá cố, thì việc học sinh đeo kính VR để “dạo bước” trong đền Parthenon hay “mổ ếch” mà không cần… ếch thật, dường như không còn là chuyện tương lai xa vời. Tuy nhiên, khi thực tế ảo (VR – Virtual Reality) ngày càng được đưa vào các chương trình giảng dạy từ mầm non đến đại học, câu hỏi đặt ra là: công nghệ này đang giúp học sinh “chơi mà học” hay chỉ đơn giản là học sinh đang “lạc trôi” giữa ảo và thật?
Không thể phủ nhận, VR mang lại những trải nghiệm học tập mà sách vở hay PowerPoint truyền thống khó lòng tái hiện. Học lịch sử không còn là chuyện học thuộc lòng ngày tháng sự kiện, mà là “trực tiếp” tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ, thấy pháo kéo lên đồi, nghe lời hịch truyền thống. Học sinh giờ đây không còn đơn thuần “nghe kể”, mà được “sống trong bài học” – một trải nghiệm mà các nhà giáo dục gọi là “immersive learning” (học tập nhập vai).
Ở một số trường đã đưa vào giảng dạy những môn như sinh học, hóa học, lịch sử thông qua kính VR. Kết quả là học sinh thích thú, điểm số được cải thiện và – quan trọng hơn cả – là tinh thần học tập tích cực. Với từ khóa “thực tế ảo trong giáo dục”, không khó để tìm ra hàng loạt nghiên cứu quốc tế khẳng định hiệu quả của mô hình này. Tuy nhiên, cái gì cũng có giá của nó.
Một bộ kính VR “xịn xò” có thể ngốn từ vài triệu đến vài chục triệu đồng, chưa kể phần mềm học tập đi kèm. Trong bối cảnh nhiều trường công ở Việt Nam còn đang thiếu… quạt máy hoặc bàn ghế tạm bợ, thì việc triển khai thực tế ảo đại trà vẫn là bài toán xa xỉ.
(Việc sử dụng công nghệ trong giáo dục là điều cấp thiết)
Đó là chưa kể đến kỹ năng số của giáo viên – một yếu tố quyết định thành bại. Có giáo viên còn loay hoay với file PDF thì liệu có thể kỳ vọng họ “lái” được bài giảng trên không gian 3D? “Chơi” công nghệ mà không có người hướng dẫn đúng cách, thì chẳng khác nào giao vô-lăng VR cho người… chưa học lái. Tác động tích cực của VR đến học sinh là điều thấy rõ, nhưng liệu chúng ta có đang vô tình biến lớp học thành… trung tâm giải trí ? Với những hiệu ứng bắt mắt, âm thanh sống động, môi trường ảo đôi khi hấp dẫn đến mức học sinh… quên mất mục tiêu là học. Câu chuyện “nghiện game” có thể sẽ được nâng cấp thành “nghiện giáo dục ảo”, nếu không kiểm soát chặt chẽ nội dung và thời lượng sử dụng.
Hơn nữa, việc sử dụng VR lâu dài có thể ảnh hưởng đến thị lực, tạo cảm giác mệt mỏi và thậm chí gây lệch nhịp sinh học nếu học sinh tiếp xúc nhiều giờ liền – điều mà không ít phụ huynh lo ngại khi con mình học “online kiểu mới”. Trong cuộc đua công nghệ giáo dục toàn cầu, các quốc gia như Hàn Quốc, Mỹ hay Phần Lan đã đầu tư mạnh tay vào thực tế ảo. Việt Nam, với dân số trẻ và tinh thần khởi nghiệp công nghệ ngày càng mạnh, rõ ràng không thể đứng ngoài cuộc chơi. Thực tế, một số startup EdTech nội địa đã bắt tay phát triển nội dung giáo dục tích hợp VR, như cách đưa học sinh đi tham quan bảo tàng online hay dựng mô hình 3D trong các môn khoa học.
Tuy nhiên, điều cần thiết không chỉ là thiết bị hay phần mềm mà là một lộ trình chiến lược: làm sao để nội dung VR phù hợp với chương trình học hiện hành, không bị biến tướng thành công cụ “chiếu phim 3D vui vẻ” mà thiếu tính sư phạm? Trong tam giác giáo dục gồm nhà trường, học sinh và phụ huynh, thì mỗi bên lại có kỳ vọng khác nhau với thực tế ảo. Học sinh hứng thú vì… “quá ngầu”, giáo viên dè chừng vì phải học lại cách giảng dạy, còn phụ huynh thì nửa mừng nửa lo: “Lỡ con mình học VR mà thành ra mê game thì sao?”. Một cuộc khảo sát nhỏ trên Google Trends cho thấy từ khóa “giáo dục thực tế ảo” đang được tìm kiếm nhiều nhất tại Hà Nội và Đà Nẵng, phần nào phản ánh sự quan tâm – và cũng là phân vân – của phụ huynh với xu hướng này.
(Các trường học tại Việt Nam cũng đã bắt đầu phổ cập VR (thực tế ảo) vào trong các bài học)
Một trong những rào cản lớn nhất khiến VR chưa thể phổ cập rộng rãi là chi phí. Dù đã có những dòng kính giá rẻ hơn, nhưng với mức lương trung bình của giáo viên hay ngân sách eo hẹp của trường học nông thôn, VR vẫn là một “giấc mơ” còn xa vời. Hơn nữa, việc triển khai VR đòi hỏi hệ thống máy tính đồng bộ, mạng Internet ổn định, phần mềm tương thích, kỹ thuật viên vận hành… Những yếu tố này càng làm sâu sắc thêm khoảng cách số giữa các trường thành thị và nông thôn, giữa nhóm học sinh có điều kiện và nhóm học sinh khó khăn.
Giải pháp khả thi có thể là phát triển các ứng dụng VR chạy được trên điện thoại thông minh phổ thông – thứ mà hiện nay học sinh vùng quê cũng đã tiếp cận khá phổ biến. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi sự phối hợp giữa nhà phát triển phần mềm giáo dục, nhà mạng và chính sách hỗ trợ từ phía Nhà nước. Một câu hỏi mà không ít người băn khoăn: liệu thực tế ảo có thay thế vai trò của người thầy? Câu trả lời, may mắn thay, vẫn là “chưa” và “không nên”.
VR có thể mô phỏng được hình ảnh, bối cảnh, âm thanh và tương tác đơn giản, nhưng nó không thể thay thế được tính nhân văn trong giáo dục – nơi người thầy truyền cảm hứng, động viên, tạo niềm tin và định hình nhân cách. Một bài giảng bằng VR có thể khiến học sinh nhớ kiến thức nhanh hơn, nhưng sẽ không thay thế được cái nhìn trìu mến, lời khích lệ đúng lúc hay ánh mắt chia sẻ của một giáo viên tận tâm. Thực tế ảo không chỉ là một công cụ dạy học, mà còn là một thử thách lớn về tư duy giáo dục. Nó đòi hỏi chúng ta phải thay đổi cách nhìn nhận về việc học – không chỉ là tiếp thu kiến thức, mà còn là xây dựng kỹ năng, thái độ, và khả năng thích nghi với thế giới đang thay đổi từng ngày.
Trong hành trình đó, người học không chỉ là người tiếp nhận, mà là người trải nghiệm, người kiến tạo. Giáo viên không còn là người truyền đạt một chiều, mà là người hướng dẫn và đồng hành. Và nhà trường – từ chỗ là nơi dạy học truyền thống – sẽ dần trở thành “trung tâm trải nghiệm tri thức”.
VR có thể đưa học sinh đến những chân trời mới, nhưng chính con người – với tư duy đổi mới, sự sáng tạo và tinh thần khai phóng – mới là động lực để công nghệ ấy trở thành công cụ nâng tầm nền giáo dục Việt Nam.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!
