100 năm báo chí cách mạng Việt Nam: Máy in siêu nhỏ có thể tháo rời

Báo Thanh Niên của Nguyễn Ái Quốc dùng cách in giấy sáp để in báo. Toàn bộ thiết bị in có thể bỏ gọn trong một va li xách tay, hiện được trưng bày ở Trụ sở Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, số 248 – 250, đường Văn Minh, Quảng Châu, Trung Quốc.

Phương pháp này nhanh, gọn, tiện lợi hơn in thạch và in đất sét rất nhiều. Người làm báo trải tấm giấy sáp ra, dùng bút thép viết lên bề mặt giấy sáp, bề mặt giấy lủng xuống chỗ những nét chữ và trở thành bản mẫu để đem in. Người in báo dặm mực in lên khuôn, áp tờ giấy sáp đã viết chữ lên khuôn mực (mặt trái, chữ ngược), những chỗ lủng trên giấy sáp cho mực đi qua, tiếp đó áp các tờ giấy trắng lên bản mẫu rồi bóc ra là thành một bản in.

IN THẠCH BẢN (IN LITÔ)

Khoảng đầu thập niên 1940, báo chí cách mạng đổi sang in theo phương pháp in litô (còn gọi là in thạch bản, in đá). In litô chỉ cần có mấy thứ: một số phiến đá vôi mỏng làm bàn in, mực in, bút viết, con lăn, rất gọn nhẹ.

Bước 1, người in phải dùng dầu để viết hay vẽ NGƯỢC những thứ cần in lên bề mặt khuôn in bằng đá vôi. Bước 2, dùng nước tráng lên bề mặt khuôn in (phần chữ, hình vẽ được viết bằng dầu sẽ không thấm nước, phần còn lại sẽ thấm nước). Bước 3, dùng con lăn để lăn mực dầu qua khuôn in, phần mực dầu sẽ bám vào chữ/nét vẽ đã được viết/vẽ trước bằng dầu, chứ không thấm trên những chỗ mặt đá vừa thấm nước. Bước 4, khi khuôn in đã thấm mực dầu thì áp từng tờ giấy lên, lăn mạnh bằng con lăn, bóc ra được bản in.

Phương pháp in này được áp dụng cho các tờ báo quan trọng nhất của Đảng và Mặt trận lúc đó: báo Việt Nam Độc Lập, Cứu Quốc, Cờ Giải Phóng…

IN TYPÔ

Từ giữa năm 1944, Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương chủ trương thành lập nhà in bằng chữ đúc chì (in typô). Mục tiêu là đáp ứng nhu cầu cách mạng trong tình hình mới, vừa khiến thực dân Pháp và tay sai hoang mang, bối rối vì cho là phong trào Việt Minh và Đảng Cộng sản Đông Dương đã lớn mạnh đến mức có nhà in bằng máy typô.

Việc xây dựng nhà in typô được giao cho Nguyễn Lương Hoàng, thành viên chủ chốt của tổ in litô trước đây. Nguồn chữ đúc chì hội viên công nhân cứu quốc ngành in đang làm trong nhà máy in nói trên “tuồn ra”.

Tuy nhiên, khó nhất là máy in. Thông thường một máy in typô nhẹ nhất cũng nặng trên 500 kg. Cơ quan in cách mạng khó có thể dùng loại máy đó vì không thể giữ được bí mật khi in và di chuyển. Do đó, những công nhân in đầu tiên của nhà in typô đã phát huy sáng kiến. Nguyễn Lương Hoàng kể: “Tôi chỉ dùng hai bộ trục xe đạp, một khuôn chữ bằng bốn thanh sắt nhỏ và hai mặt gỗ dày, thế là thành một cái máy in thủ công. Tất cả chỉ nặng độ 5 kg, và nếu có động thì chỉ cần một phút là tháo rời đi cất giấu rất tiện, rất nhanh”.

Nhà in đóng ở một xã hẻo lánh ven sông Hồng (Tráng Việt, phủ Yên Lãng, tỉnh Phúc Yên – Mê Linh, Vĩnh Phúc hiện nay), cách Hà Nội khoảng 20 km, trong một gia đình đã được giác ngộ. Duy nhất Tổng Bí thư Trường Chinh mới trực tiếp làm việc với nhà in ngay tại nơi in. Còn mọi người khác đều chỉ gặp từng thành viên trong tổ in để trao đổi công tác tại chợ Yên (làng Yên Nhân – nay thuộc Mê Linh, Vĩnh Phúc), do đó nhà in được an toàn, hoạt động liên tục cho đến khi Tổng khởi nghĩa hoàn toàn thắng lợi.

Trong thời gian tồn tại, nhà in đã in rất nhiều tài liệu, văn kiện quan trọng của Đảng và Tổng bộ Việt Minh. Một trong những tờ báo đầu tiên của báo chí Việt Minh được in typô là tờ Đặc san Cứu Quốc về vấn đề hải ngoại là in tại nhà in này. Tờ báo có 24 trang, chưa tính bìa, chất lượng tốt, kỹ thuật sắc sảo. (còn tiếp)