Chuyển tiền nhầm vào tài khoản người đã mất: Người chuyển có đòi lại được không?

ẢNH: NGỌC LÊ

Đánh giá lại quy trình quản lý tài khoản khi chủ tài khoản đã mất?

Giải đáp câu hỏi này, luật sư Nguyễn Thành Công (thuộc Đoàn luật sư TP.HCM) phân tích, trong trường hợp chuyển nhầm tiền vào tài khoản ngân hàng của người đã mất thì người chuyển phải làm thủ tục để đề nghị ngân hàng trả lại. Liên hệ ngay ngân hàng trình bày thời gian, số tài khoản, số tiền đã chuyển nhầm và nộp các chứng từ liên quan: sao kê, biên lai giao dịch, CMND/CCCD của người chuyển, làm đơn yêu cầu hoàn trả.

Luật sư Hoàng Tư Lượng (thuộc Đoàn luật sư TP.HCM) phân tích thêm, về phía người chuyển tiền nhầm, khi phát hiện giao dịch sai sót cần nhanh chóng liên hệ với ngân hàng đang quản lý tài khoản của người chuyển nhầm để kiểm tra tình trạng của lệnh chuyển nhầm, đồng thời khách hàng cung cấp các bằng chứng liên quan thể hiện việc mình chuyển nhầm để yêu cầu ngân hàng tra soát giao dịch.

Theo luật sư Hoàng Tư Lượng, trường hợp lệnh chuyển tiền chưa được hạch toán, chưa ra khỏi hệ thống thì ngân hàng quản lý tài khoản bên chủ tài khoản chuyển nhầm sẽ tiến hành dừng hạch toán và trả lại lệnh chuyển tiền cho khách hàng hoặc hủy lệnh. Trường hợp lệnh chuyển tiền đã ghi có vào tài khoản người nhận thì phía ngân hàng sẽ hỗ trợ liên hệ với người nhận (nếu cùng hệ thống), hoặc chuyển tiền yêu cầu hoàn trả đến ngân hàng hưởng để tiếp tục xử lý. Thủ tục này thường kéo dài 30 ngày làm việc, trường hợp phức tạp có thể kéo dài 45 ngày làm việc.

Luật sư Lượng cho biết, dù chủ tài khoản đã qua đời từ năm 2020, nhưng tài khoản vẫn thực hiện được giao dịch nhận tiền, điều này cho thấy ngân hàng chưa thực hiện việc đóng tài khoản theo quy định.

Luật sư Hoàng Tư Lượng nói, việc đóng tài khoản thanh toán khi chủ tài khoản chết được quy định rõ tại điểm b khoản 1 điều 12 Nghị định 52/2024/NĐ-CP và khoản 1 điều 13 Thông tư 17/2024/TT-NHNN. Khi có căn cứ chủ tài khoản đã chết, ngân hàng phải thực hiện đóng tài khoản và xử lý số dư theo quy định.

“Nếu ngân hàng không biết chủ tài khoản đã mất, vẫn tiếp tục để tài khoản hoạt động, thì phải đánh giá lại toàn bộ quy trình quản lý tài khoản “ngủ quên” – tức tài khoản không phát sinh giao dịch chủ động trong thời gian dài. Tùy chính sách từng ngân hàng, các tài khoản không hoạt động từ 6 đến 48 tháng có thể bị xếp vào diện “ngủ đông” và sau đó sẽ bị đóng nếu không còn số dư”, luật sư Lượng nhấn mạnh.

Người chuyển nhầm yêu cầu người thừa kế trả lại tiền

Luật sư Nguyễn Thành Công phân tích, theo điểm b khoản 1 Điều 7 Nghị định 52/2024/NĐ-CP, ngân hàng có trách nhiệm đóng tài khoản khi nhận được thông báo hợp lệ rằng chủ tài khoản đã chết hoặc bị tuyên bố là đã chết. Toàn bộ số dư còn lại sẽ được tạm giữ để chuyển giao cho người thừa kế hợp pháp sau khi họ làm đủ thủ tục khai nhận di sản theo luật định.

“Trong vụ việc này, nếu tài khoản đã bị đóng thì nghĩa là ngân hàng đang tạm giữ số dư, không ai có quyền sử dụng. Việc trả lại tiền chuyển nhầm chỉ có thể thực hiện bởi ngân hàng, sau khi người chuyển cung cấp đầy đủ chứng từ chứng minh có sai sót”, luật sư Công nói thêm.

Theo điều 579 bộ luật Dân sự 2015 quy định rõ, người chiếm hữu, sử dụng tài sản của người khác mà không có căn cứ pháp luật thì phải hoàn trả. Luật sư Nguyễn Thành Công nêu, điều này áp dụng cho cả trường hợp tài sản nằm trong di sản của người đã mất, nếu người thừa kế hoặc tổ chức giữ tài sản cố tình không hoàn trả thì bị coi là chiếm giữ trái phép.

Ngoài ra, luật sư Công nêu, theo điều 615 bộ luật Dân sự 2015 cũng nhấn mạnh nghĩa vụ của người thừa kế phải thực hiện các nghĩa vụ tài sản mà người chết để lại, bao gồm cả việc trả lại tài sản bị chuyển nhầm vào di sản.

Tại sao tài khoản ngưng hoạt động nhiều năm vẫn hoạt động?

Trường hợp người thừa kế hoặc bên thứ ba cố tình giữ lại tiền chuyển nhầm, các luật sư khẳng định người chuyển có thể tố cáo về hành vi chiếm giữ trái phép tài sản theo điều 176 bộ luật Hình sự 2015. Hành vi này có thể bị phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự, với khung hình phạt lên đến 3 năm tù nếu có tình tiết tăng nặng.

“Bên cạnh đó, nếu ngân hàng cố tình không hoàn trả số tiền dù đã có đầy đủ căn cứ từ người chuyển, thì tổ chức tín dụng này có thể bị xử phạt theo điểm đ khoản 2 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, mức phạt từ 6 đến 10 triệu đồng (đối với tổ chức: từ 12 triệu đồng đến 20 triệu đồng”, luật sư Công phân tích thêm.

Luật sư Lượng nói, nếu tài khoản nhận được tiền nhầm đã chết, ngân hàng không thể tự động trích ngang để hoàn trả. Do đó, người chuyển nhầm cần tìm đến hàng thừa kế thứ nhất của người đã khuất (căn cứ Điều 612 Bộ luật Dân sự 2015) để trao đổi về việc hoàn trả tiền.

Trường hợp các bên đạt được thỏa thuận, người thừa kế sẽ tiến hành khai nhận di sản thừa kế, bao gồm số tiền trong tài khoản, và sau đó làm thủ tục nhận lại tiền để chuyển trả cho người đã chuyển nhầm.

Theo luật sư Lượng, nếu không đạt được thỏa thuận, người chuyển nhầm buộc phải khởi kiện dân sự để yêu cầu những người thừa kế hoàn trả số tiền này.

Luật sư Lượng nhấn mạnh, đây không chỉ là xử lý một vụ chuyển nhầm tiền đơn lẻ, mà còn liên quan việc quản lý, xử lý đối với các tài khoản khi chủ tài khoản đã chết. Tại sao tài khoản vẫn hoạt động suốt nhiều năm mà không bị đóng? Đây là điểm cần được làm rõ để tránh tái diễn những hệ lụy pháp lý tương tự.