Xuất khẩu thủy sản vào kỳ “thử lửa” mới

Đại hội toàn thể lần thứ 7 của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) tổ chức ngày 12/6 vừa qua tại TP HCM không chỉ là sự kiện tổng kết một nhiệm kỳ, mà còn là nơi ngành thủy sản cùng nhìn lại hành trình vượt sóng đầy bản lĩnh từ 2020–2025.

Dù chịu tác động kép từ đại dịch, xung đột địa chính trị đến chi phí logistics leo thang, ngành vẫn ghi dấu ấn lịch sử với kim ngạch 11 tỉ USD năm 2022, một minh chứng rõ rệt cho năng lực thích ứng, sự quyết đoán và tinh thần đổi mới không ngừng của doanh nghiệp.

Chiến thắng trong vụ kiện chống trợ cấp tôm tại Mỹ năm 2024 với mức thuế thấp nhất trong số các nước bị điều tra càng củng cố vị thế thủy sản Việt Nam trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.

Điều đáng quan tâm là từ tháng 4/2025, Mỹ đã lên kế hoạch áp thuế tạm thời 10% với nhiều mặt hàng nhập từ Việt Nam, trong đó có thủy sản. Trước thông tin này, các doanh nghiệp đã gấp rút đẩy nhanh tiến độ giao hàng, khiến kim ngạch tháng 5 vẫn đạt gần 160 triệu USD, tăng gần 10% so với cùng kỳ.

Tuy nhiên, bức tranh không hoàn toàn sáng sủa. VASEP cảnh báo, nếu mức thuế vượt ngưỡng 10%, kim ngạch xuất khẩu có thể giảm sâu dưới 9 tỉ USD, thậm chí đe dọa vai trò của Mỹ như một thị trường chủ lực. Khi đó, bài toán đa dạng hóa thị trường sẽ không còn là chiến lược dài hạn mà trở thành yêu cầu cấp bách.

VASEP đề ra mục tiêu đầy tham vọng cho nhiệm kỳ mới: đưa kim ngạch xuất khẩu lên mức 14 -16 tỉ USD vào năm 2030, trên nền tảng phát triển bền vững và hiện đại. Nhưng để hiện thực hóa mục tiêu này, ngành phải giải bài toán kép: vừa giữ vững thị trường truyền thống, vừa mở rộng sang thị trường tiềm năng như EU, Nhật Bản, ASEAN, Trung Quốc…

Tín hiệu tích cực là nhiều thị trường đang trở thành “phao cứu sinh” kịp thời: xuất khẩu sang các nước CPTPP tăng hơn 24%, Trung Quốc, Hong Kong tăng gần 50%. Riêng tôm ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, đạt gần 1,7 tỉ USD trong 5 tháng đầu năm. Tuy nhiên, cá tra và cá ngừ lại chứng kiến sự sụt giảm do điều chỉnh lịch giao hàng và chi phí tăng.

Trong khi đó, doanh nghiệp đang chuyển hướng mạnh sang chế biến sâu, tận dụng phụ phẩm để sản xuất collagen, thực phẩm ngách – chiến lược gia tăng giá trị trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt.

Thách thức về thuế chỉ là một trong nhiều rào cản. Trong thời đại mà yêu cầu về “sản xuất xanh”, phát thải thấp, truy xuất nguồn gốc minh bạch và trách nhiệm xã hội đã trở thành tiêu chuẩn toàn cầu, ngành thủy sản buộc phải đổi mới tư duy, chuyển đổi mô hình.

Đại diện VASEP nhấn mạnh loạt hành động sẽ được thúc đẩy mạnh mẽ trong thời gian tới: xây dựng chuỗi giá trị xanh – sạch – tuần hoàn, liên kết doanh nghiệp, tăng cường đối thoại chính sách và mở rộng hợp tác quốc tế.

Tuy nhiên, để đi đường dài, ngành không thể một mình chèo chống. Chính sách tín dụng ưu đãi, đầu tư vùng nuôi, hỗ trợ công nghệ chế biến là những yếu tố mang tính quyết định giúp thủy sản Việt Nam giữ được lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu nhiều biến động.

Có thể khẳng định, xuất khẩu thủy sản đang bước vào thời kỳ “thử lửa” mới. Mọi kỳ vọng đều đặt vào kết quả điều chỉnh thuế từ Mỹ sau ngày 9/7 như một nút thắt quyết định cho chặng đường phía trước.

Trong khi chờ đợi tín hiệu từ bên ngoài, nội lực chính là yếu tố sống còn. Nếu không sớm cải tổ mạnh mẽ và thích ứng linh hoạt, ngành có thể bỏ lỡ cơ hội vàng để vươn xa và rơi vào thế bị động trong một cuộc chơi ngày càng nhiều biến số.