Góc khuất nghề biên kịch phim: Những ‘rủi ro’ của nghề biên kịch

Một biên kịch trẻ giấu tên, mới vào nghề, chia sẻ về rủi ro của mình sau khi nhận được những lời đề nghị hợp tác xây dựng ý tưởng để cùng nhau làm dự án. Suốt 3 năm, người này viết liên tục 10 kịch bản, nhưng vì “các yếu tố khách quan” như kinh phí, diễn viên hay sự thay đổi nhà đầu tư…, anh đã không nhận được khoản thù lao nào để duy trì cuộc sống và cho biết đã bị tổn thất tinh thần rất lớn.

Một người khác được giới chuyên môn mệnh danh là “biên kịch triệu đô”, do nhiều phim trong số những phim điện ảnh doanh thu cao nhất hiện nay tính đến thời điểm này do anh chấp bút. Anh chia sẻ có lần nhận được một lời đề nghị hợp tác, sau khi viết xong kịch bản đầu tiên, nhà sản xuất nói không đạt chất lượng nên ngừng hợp đồng và thanh toán 30% tiền nhuận bút biên kịch theo đúng các điều khoản đã ký kết. Sau đó anh biết được nhà sản xuất lại nhờ một biên kịch khác với mức giá thấp hơn rất nhiều để chỉnh sửa kịch bản của anh một chút rồi đưa vào sản xuất. Khi phim công chiếu, nhà biên kịch đã làm đơn kiện vì phim vẫn dùng đa số tình tiết chính của kịch bản do anh viết, nhưng vụ việc cũng không đi đến đâu vì chế tài và luật trong trường hợp này chưa có quy định cụ thể.

“Biên kịch là một nghề có sự rủi ro tương đối cao vì không có được “đầu ra” đảm bảo cho tác phẩm nếu các nhà biên kịch hoạt động độc lập. Có rất nhiều dự án không phải vì lý do kịch bản mà bởi các yếu tố khách quan khác khiến nó không thể thành phim, và người chịu thiệt thòi đầu tiên chính là nhà biên kịch. Ngoài ra, khi đã quá tâm huyết dồn sức cho kịch bản để rồi không được hiện thực hóa lên phim thì đó là một cảm giác hụt hẫng rất lớn”, nhà biên kịch Vũ Liêm chia sẻ.

Là nhà biên kịch và sản xuất của hơn 20 phim điện ảnh, ông Nguyễn Cao Tùng cho rằng lực lượng biên kịch còn đối mặt với nhiều áp lực hậu trường như bị sửa kịch bản quá mức mà không được tham khảo, thậm chí có kịch bản bị thay đổi đến 70% mà không được trao đổi trước. Bản dựng phim bị sửa bất chấp và thiếu sự tôn trọng, tham khảo ý kiến từ biên kịch rồi sau đó không được ghi nhận trong truyền thông. “Nhưng điều đau lòng nhất là ý tưởng kịch bản bị đạo nhái, biến tấu mà không thể kiện tụng vì biên kịch không sử dụng công cụ bản quyền và pháp lý một cách rõ ràng”, ông Tùng nhấn mạnh.

HỘI NHẬP VÀ ĐÀO THẢI TRONG “CƠN BÃO” AI

Trong thời đại công nghệ số phát triển, việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở nên phổ biến cả trong sáng tạo nghệ thuật, đòi hỏi các nhà biên kịch phải thức thời. Nhà biên kịch Phạm Đình Hải chia sẻ, với biên kịch lớn tuổi thì công nghệ luôn là rào cản; còn với biên kịch trẻ, công nghệ AI rõ ràng hỗ trợ cho việc viết kịch bản rất nhiều. Nhưng về lâu dài chính AI lại là mối nguy tiềm tàng. Vì AI nâng cao năng suất lao động, có khi lên gấp đôi, gấp 3 lần nên nhu cầu biên kịch sẽ giảm xuống. Lúc này biên kịch trẻ sẽ là đối tượng bị thị trường đào thải đầu tiên.

“Nếu không muốn bị đào thải, bắt buộc phải dùng AI để đuổi kịp năng suất lao động của người khác. Nhưng khi bạn là một biên kịch trẻ, chưa hình thành được tư duy sáng tác, phong cách, chưa hiểu sâu sắc về các lý thuyết, chưa nhuần nhuyễn với kỹ năng, bạn sẽ không có cơ hội hoàn thiện những thứ đó thì việc dùng AI rất nguy hiểm. Nhìn rộng ra, khi lớp biên kịch lớn tuổi nghỉ hưu, sẽ chỉ còn những biên kịch ở thế hệ dùng AI. Nhưng bản thân AI lại cần có nguồn dữ liệu để phát triển. Nguồn đó lại từ những sáng tạo của con người. Khi những biên kịch truyền thống nghỉ hưu, hoặc bị loại bỏ bởi năng suất lao động kém, AI sẽ không còn cách nào để hoạt động ngoài việc “ăn thịt” chính nó. Vậy là chúng ta sẽ có một hệ thống sáng tạo nhai đi nhai lại, mọi ngành sáng tạo (trong đó có biên kịch) sẽ đều dừng lại không phát triển nữa”, nhà biên kịch của phim Độc đạo phân tích.

Còn theo ông Vũ Liêm, hiện nay có một số nhà biên kịch cực đoan không sử dụng AI, nhưng ông cho rằng AI có khả năng tổng hợp cực tốt trong thời gian ngắn. Ở các tác phẩm phim truyền hình có dung lượng lớn (trung bình 30 tập), nhà biên kịch có thể quên đi một số chi tiết hoặc thậm chí tên nhân vật nào đó là mắt xích quan trọng đã gài ở những tập trước… và AI với những câu lệnh đơn giản sẽ giúp tìm lại chỉ trong vài giây. Tuy nhiên, ông Vũ Liêm nhận định: “Tại thời điểm này tôi vẫn cho rằng AI không thể làm thay các nhà biên kịch chuyên nghiệp được nếu là các nội dung phim truyện”.

Nói thêm về vấn đề này, ông Nguyễn Cao Tùng cho rằng AI là một công cụ hiệu quả cho nhà biên kịch, chứ không hề thách thức công việc của họ. Không ai có thể thay thế nhà biên kịch trong việc định hình ý tưởng chính và sáng tạo. AI có thể giúp triển khai những phần việc chi tiết trong tính cách nhân vật, đường dây câu chuyện hay từng phân đoạn. “Dù vậy, tinh thần Việt và cảm xúc thật của con người trong AI không có. Các nhà biên kịch giờ không chỉ cạnh tranh với nhau, mà còn với “máy” bởi AI có thể tạo ra nhiều kịch bản trong tích tắc và đòi hỏi biên kịch phải thích ứng liên tục. Ai không cập nhật sẽ tụt hậu”, ông Tùng nhìn nhận.