Saab 37 Viggen: Tiêm kích duy nhất 'khóa chết' được máy bay trinh sát nhanh nhất thế giới

Cái tên đặc biệt

Cái tên Viggen đặt cho mẫu máy bay Saab 37 có hai ý nghĩa riêng biệt. Mỗi ý nghĩa, mặc dù mang sắc thái khác nhau, nhưng lại phù hợp một cách kỳ lạ.

Nghĩa đầu tiên đề cập tới askvigg – ngày nay được dịch thành ‘tiếng sét’ nhưng trong lịch sử có nghĩa là ‘lôi thạch’. Đây là từ mà cư dân thời đại Viking ở Scandinavia gọi những chiếc rìu đá thời tiền sử mà thi thoảng họ khai quật được.

Người Viking tin rằng ‘Thần sấm’ Thor đã ném những chiếc rìu này xuống Trái Đất trong quá trình săn đuổi những kẻ khổng lồ. Chúng được cho là có các đặc tính ma thuật.

Ý nghĩa đầu tiên của Viggen mang đậm chất sử thi. Trong khi đó, ý nghĩa thứ hai có phần ‘khiêm tốn’ hơn. Nó dùng để chỉ ‘vigg’ – một từ trong tiếng Thụy Điển có nghĩa là ‘vịt búi lông’ (loài vịt sinh ra ở vùng ôn đới và bắc Âu Á).

Saab 37 mang cái tên khá độc đáo. Ảnh: Aviationgeek

Bối cảnh ra đời

Chương trình Viggen được xúc tiến vào tháng 12/1961 với tên gọi Hệ thống Máy bay 37. Vào thời điểm đó, đây là dự án công nghiệp lớn nhất mà Thụy Điển từng thực hiện. Nó được hình thành trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, khi những lo ngại về Liên Xô là yếu tố chính thúc đẩy ý định chế tạo mẫu máy bay này.

Trong suốt những năm 1960, Hệ thống máy bay 37 chiếm tới 10% tổng kinh phí nghiên cứu và phát triển củ Thụy Điển. Nước này đã tự tay thiết kế phần lớn chiếc máy bay, từ động cơ cho tới ghế phóng, vũ khí trang bị, thiết bị mô phỏng. Đây là thách thức mạo hiểm đối với một quốc gia như Thụy Điển.

Đến năm 1963, Saab đã quyết định mẫu thiết kế khí động học cho máy bay mới của họ. Thiết kế rất căn bản với cánh mũi và cặp cánh delta kép lớn. Viggen trở thành mẫu máy bay được sản xuất hàng loạt đầu tiên có cánh mũi. Từ đó, thiết kế cánh mũi trở nên khá phổ biến và đã xuất hiện trong một số mẫu máy bay hiện đại như Dassault Rafale, IAI Kfir, Eurofighter Typhoon và JAS 39 Gripen (sản phẩm mới nhất của Saab).

Saab 37 có thiết kế độc đáo với cánh mũi và cặp cánh delta kép lớn. Ảnh: jetphotos.net

Đối với Viggen, thiết kế cánh mũi và cánh delta được phối hợp để đáp ứng các yêu cầu khác nhau về chương trình do chính phủ Thụy Điển đặt ra. Họ mong muốn một mẫu máy bay có khả năng cất-hạ cánh ngắn, cho phép triển khai từ hệ thống căn cứ không quân dã chiến Bas 60 của Thụy Điển [một hệ thống sử dụng các tuyến đường công cộng được gia cố để làm sân bay quân sự trong thời chiến].

Ngoài ra, mẫu máy bay này cần có khả năng phá vỡ ‘tường âm thanh’, đồng thời có tính cơ động cao [và độ nhiễu loạn thấp] khi bay cận âm.

Nó được thiết kế để trở thành máy bay tấn công, chứ không phải máy bay đánh chặn bởi vai trò đó đã được mẫu Saab 35 Draken đảm nhiệm. Saab hy vọng Viggen sẽ có mức tiêu thụ nhiên liệu thấp ở tốc độ cận âm cao – một thứ có tầm hoạt động tuyệt vời.

Với ý đồ như vậy, ban đầu Saab dự định cung cấp năng lượng cho Viggen bằng động cơ Rolls-Royce Medway. Tuy nhiên, khi việc phát triển động cơ này bị hủy bỏ, Saab đã quyết định cấp phép cho động cơ Pratt & Whitney JT8D và sản xuất một phiên bản sửa đổi gọi là Volvo RM8. Mẫu động cơ này cho phép máy bay hoạt động ở tốc độ Mach 2, bổ sung thêm bộ đốt sau do Thụy Điển chế tạo và một vòi phun biến thiên.

Bước đột phá của Thụy Điển

Nguyên mẫu của Saab 37 Viggen lần đầu cất cánh vào năm 1967, do phi công thử nghiệm Erik Dalhstrom của Saab điều khiển. Sau chuyến bay này, Dahlstrom khen ngợi rằng mẫu máy bay phản lực mới rất dễ điều khiển, trong khi báo chí quốc tế ca ngợi Thụy Điển đã đạt được bước tiến bộ vượt bậc trong lĩnh vực phát triển hàng không vũ trụ.

Đến năm 1971, Viggen được chuyển giao cho Không quân Thụy Điển. Khi được đưa vào sử dụng, chiếc máy bay tỏ ra rất đáng tin cậy và an toàn dù khung máy bay khá phức tạp và mang nhiều đặc tính mới. Nó có thể đạt vận tốc cực đại Mach 2.1 ở độ cao 11.000m, tầm bay 1.000km với nhiên liệu bên trong, trần bay 18.000m.

Saab 37 Viggen được đánh giá là thiết kế mở đường cho những chiến đấu cơ siêu cơ động. Ảnh: The Aviation

Về vũ khí, Viggen trang bị 1 pháo Oerlikon KCA 30mm với cơ số 150 viên đạn, 6 giá treo có thể mang 2 tên lửa RB71 Skyflash (chỉ danh cho JA37), 4 tên lửa AIM-120 AMRAAM (JA 37D), hoặc 6 tên lửa AIM-9 Sidewinder hay 4 ống phóng rocket gắn ngoài 135 mm (5.4 in).

Mặc dù Viggen mang đậm tính sáng tạo nhưng mẫu máy bay này chưa từng được xuất khẩu và không tham gia nhiều hoạt động cho tới khi bắt đầu bị Không quân Thụy Điển loại bỏ khỏi tiền tuyến vào năm 1994 để nhường chỗ cho mẫu Saab JAS 39 Gripen mới.

Tuy nhiên, Saab 37 Viggen được ghi nhận là chiếc tiêm kích đa nhiệm duy nhất tính đến thời điểm hiện tại “khóa” mục tiêu thành công máy bay trinh sát nhanh nhất thế giới SR-71 Blackbird, niềm tự hào của Không quân Mỹ. Nó đã làm được điều đó bằng cách dự báo đường bay thường xuyên và kết hợp với các trạm radar mặt đất để “phục kích” trên không phận quốc tế giữa Öland và Gotland.

Có tất cả 329 chiếc Saab 37 Viggen đã xuất xưởng gồm các biến thể: tiêm kích đánh chặn JA 37, cường kích tấn công AJ 37, máy bay trinh sát SF 37, máy bay tuần tra hàng hải SH 37 và cả biến thể huấn luyện 2 chỗ ngồi. Chiếc Viggen cuối cùng đã chính thức nghỉ hưu vào năm 2005.