”Nhà khoa học số 1” của Việt Nam là ai ?

Người góp phần “đưa ĐH Việt Nam lên bản đồ ĐH thế giới” ?

Trong danh sách 100.000 nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới có 2 danh sách (Báo Thanh Niên tạm gọi là Danh sách sự nghiệp và Danh sách 2020). Tác giả có địa chỉ ở Việt Nam đứng hạng cao nhất là Ali Chamkha, thuộc Trường ĐH D.T, đạt vị trí 2.634 trong Danh sách sự nghiệp (người đứng thứ nhì với địa chỉ Việt Nam cũng là một cái tên nước ngoài, đạt vị trí 8.949, xếp sau Ali Chamkha hơn 6.000 bậc). Tác giả Ali Chamkha cũng có thứ hạng cao hơn hẳn hầu hết khôi nguyên Nobel và những tên tuổi giáo sư (GS) người Việt thành danh ở nước ngoài.

Trao đổi với PV Thanh Niên, tiến sĩ Doãn Minh Đăng, một nhà khoa học đang làm việc ở Đức, thành viên Diễn đàn Liêm chính khoa học, cho rằng nếu dựa trên thứ hạng trong các danh sách này để vinh danh, thì có lẽ Chính phủ cũng như giới khoa học Việt Nam phải ghi nhận công lao của tác giả Ali Chamkha, người đạt được vị trí cực kỳ xuất sắc trong “bảng xếp hạng”. “Nếu xem đó là một bảng xếp hạng các nhà khoa học thì không nghi ngờ gì nữa, Ali Chamkha chính là người dẫn đầu nền khoa học Việt Nam”, tiến sĩ Đăng nhận xét.

Tiến sĩ Lê Trường Tùng, Chủ tịch Hội đồng trường Trường ĐH FPT, cũng bình luận: “Nếu đúng đây là bảng xếp hạng nhà khoa học, nếu đúng là Ali Chamkha có mối quan hệ hợp tác nghiên cứu khoa học thực sự với các nhà khoa học Việt Nam, thì nên xem xét thưởng Huân chương Hữu nghị cho vị này, người nước ngoài góp phần quan trọng đưa ĐH Việt Nam lên bản đồ ĐH thế giới”.

Trong lý lịch khoa học đăng trên trang cá nhân của mình, ngay trang đầu tiên, Ali Chamkha nhấn mạnh ông am hiểu sâu sắc về các bảng xếp hạng ĐH. Điều này khá bất thường, vì lý lịch khoa học của các GS ĐH thường tập trung vào hoạt động khoa học, hầu như không ai nhấn mạnh ở ngay trang đầu lý lịch rằng họ am hiểu các danh sách xếp hạng. Nếu xét nhiệm vụ là giúp một trường ĐH như Trường ĐH D.T trở nên nổi bật trong danh sách các ĐH trên thế giới để đánh giá, thì Ali Chamkha đã thực hiện việc đó một cách xuất sắc.

“Đóng góp” trực tiếp và gián tiếp

Theo tìm hiểu của TS Đăng và nhóm Liêm chính khoa học, Ali Chamkha (tên đầy đủ là Ali Jawad Chamkha) sinh ra ở Li Băng, được đào tạo từ bậc ĐH đến tiến sĩ ở ĐH Tennessee, Mỹ, hiện làm GS ở ĐH Hoàng tử Mohammad Bin Fahd, Ả Rập Xê Út. Nếu dựa vào kết quả tra cứu cơ sở dữ liệu Scopus, rất khó để xác định Ali Chamkha thực chất làm việc ở đâu do địa chỉ làm việc của ông (ghi trên các bài báo khoa học mà ông đã công bố) thay đổi liên tục. Riêng trong 2 năm 2020 – 2021, địa chỉ làm việc của ông Ali Chamkha là… 5 trường ĐH, trong đó có 4 trường thuộc vùng Vịnh, đơn vị thứ 5 là Trường ĐH D.T, Việt Nam.

Sự nghiệp công bố của Ali Chamkha khá tập trung ở các trường ĐH thuộc Ả Rập Xê Út và Kuwait, còn các bài ghi địa chỉ bên ngoài vùng Trung Đông chủ yếu là gắn bó với Trường ĐH D.T. Theo dữ liệu Scopus, từ đầu năm 2021 đến nay, Ali Chamkha đã công bố 112 bài báo khoa học (bình quân cứ gần 3 ngày xuất bản 1 bài).

Trong bộ cơ sở dữ liệu của nhóm GS John P.A. Ioannidis, GS Ali Chamkha hoạt động ở 2 lĩnh vực: kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải, kỹ thuật hóa học. Trong Danh sách sự nghiệp, lĩnh vực kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải có 2.195 tác giả trên thế giới được thống kê, GS Ali Chamkha đạt vị trí 16; những tác giả có bài viết được thống kê đồng thời cả 2 lĩnh vực (kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải, kỹ thuật hóa học) có 91 tác giả, ông đứng ở vị trí số 1. Trong Danh sách 2020, lĩnh vực kỹ thuật cơ khí và giao thông vận tải có 2.318 tác giả, GS Ali Chamkha đứng vị trí thứ 2. Đồng thời, cả hai lĩnh vực có 97 người, ông số 1. Thống kê riêng lĩnh vực kỹ thuật hóa học (có 1.653 tác giả) cho thấy ông cũng đứng số 1.

Trong tất cả công bố khoa học của Ali Chamkha cho đến thời điểm này, chưa hề có đồng tác giả nào là người Việt Nam. Tuy nhiên, các thông tin khác cho thấy Ali Chamkha rất tích cực “cống hiến” trực tiếp và gián tiếp cho nghiên cứu khoa học ở Việt Nam, nếu như hiểu sự “cống hiến” là ghi tên trường ĐH Việt Nam vào địa chỉ tác giả của bài báo khoa học.

Tới nay, dữ liệu Scopus đã ghi nhận 61 bài báo mà Ali Chamkha ghi địa chỉ làm việc là Trường ĐH D.T, trong đó có 59 bài sử dụng trường này là địa chỉ duy nhất, 2 bài còn lại ông ghi 2 địa chỉ gồm Trường ĐH D.T và một trường ĐH khác ở Kuwait. Trong 5 bài báo khác, tuy Ali Chamkha không ghi địa chỉ Trường ĐH D.T, nhưng đồng tác giả của ông (cũng làm việc ở Trung Đông) thì ghi địa chỉ là Trường ĐH D.T. Ngoài 66 bài báo kể trên mà bản thân Ali Chamkha khai địa chỉ là Trường ĐH D.T, các đồng tác giả của Ali Chamkha còn ghi địa chỉ một trường ĐH khác ở Việt Nam, là Trường ĐH T.Đ.T, đến nay là 26 bài có tên trường này (có 11 bài có cả ĐH D.T lẫn ĐH T.Đ.T). Trong 26 bài này, có 21 bài Ali là đồng tác giả với Mohammad Ghalambaz, 3 bài là đồng tác giả với Iskander Tlili, 2 bài với 2 tác giả khác cũng có tên Ả Rập.

Danh sách các cơ sở nghiên cứu mà Ali Chamkha đứng tên trong các công bố khoa học

Sao không được nêu tên ở các trường có “hợp tác” ?

Như trên đã nói, sau khi nhóm của GS John P.A. Ioannidis công bố Danh sách sự nghiệp, Danh sách 2020, thông tin này được lan truyền rộng rãi trong dư luận xã hội nhưng đã được “Việt hóa”, kèm theo những thông điệp mang tính ngộ nhận.

Tuy nhiên, tên của GS Ali Chamkha không hề được nhắc đến một lần nào, kể cả trên trang của Trường ĐH D.T. Trong khi đó, trang web của trường đã dẫn bài viết của một tờ báo trong nước về sự kiện 5 nhà khoa học của Trường ĐH D.T lọt vào danh sách “10.000 nhà khoa học hàng đầu thế giới” và dịch bản tin này ra tiếng Anh, trong đó bôi đậm những tác giả có địa chỉ trường này (nhưng chỉ với tác giả có tên Việt Nam). “Nếu Ali Chamkha có mối quan hệ hợp tác chính thức với Trường ĐH D.T, tại sao trường không nhắc đến sự kiện đáng chú ý đó?”, tiến sĩ Đăng đặt câu hỏi.

Không chỉ Ali Chamkha mới bị trường mà ông “hợp tác”, trường mà ông góp phần quan trọng đưa tên lên bản đồ ĐH thế giới phớt lờ, các tác giả khác ghi địa chỉ Việt Nam nhưng có tên nước ngoài cũng chịu chung cảnh ngộ “áo gấm đi đêm”. Trong số này, có 3 tác giả cũng được xếp ở vị trí rất cao (đồng thời cao hơn hẳn các tác giả có tên Việt Nam), gồm: Mika Sillanpää (Trường ĐH D.T, vị trí 1.081 trong Danh sách 2020, vị trí 8.949 trong Danh sách sự nghiệp); Timon Rabczuk (Trường ĐH T.Đ.T, vị trí 3.529 trong Danh sách 2020, vị trí 28.882 trong Danh sách sự nghiệp); Karl Peltzer (Trường ĐH T.Đ.T, vị trí 4.612 Danh sách 2020, vị trí 14.832 Danh sách sự nghiệp).