Đã đến lúc cần thừa nhận sự tồn tại của tài sản mã hóa

Việt Nam hiện đang đứng thứ 7 thế giới về giao dịch tài sản ảo, tài sản mã hóa, quy mô thị trường khoảng 105 tỷ USD và khoảng 17 triệu người Việt sở hữu tài sản mã hóa, tài sản ảo. Việc Việt Nam thừa nhận sự tồn tại của tài sản mã hoá là điều hết sức cần thiết để quản lý thị trường này.

Nguy cơ lừa đảo, rửa tiền do thiếu khung pháp lý

Vấn đề quản lý tài sản mã hoá đang được Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành hết sức quan tâm. Trong đó, Bộ Tài chính được giao nhiệm vụ hoàn thiện khung pháp lý để xử lý các loại tài sản mã hóa, tiền mã hóa… Bộ sẽ phối hợp với các bộ liên quan nghiên cứu thực trạng, kinh nghiệm quốc tế trong quản lý.

Tại cuộc Họp báo Chính phủ thường kỳ mới đây, Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung cho biết, Bộ đã kiến nghị với Chính phủ cần chính thức thừa nhận sự tồn tại và tiềm năng của tài sản số, một quan điểm có tính bước ngoặt trong cách tiếp cận chính sách đối với lĩnh vực này.

“Quan điểm, nguyên tắc là triển khai thận trọng, có lộ trình, phù hợp thực tiễn, bảo đảm an toàn, minh bạch, hiệu quả; bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức tham gia thị trường mã hóa. Việc triển khai này sẽ thực hiện thí điểm trên thị trường giao dịch và phát hành tài sản mã hóa, hứa hẹn sẽ mở ra một kênh huy động vốn mới cho doanh nghiệp bên cạnh tài sản tài chính truyền thống”, ông Trung nêu rõ. Việc triển khai thí điểm thị trường cần tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam và pháp luật của các quốc gia mà nhà đầu tư nước ngoài tham gia trên thị trường tài sản mã hóa là công dân.

Trước đó, Bộ Tài chính đã trình Chính phủ dự thảo Nghị quyết về việc triển khai thí điểm phát hành và giao dịch tài sản mã hóa. Dự thảo đề xuất cơ chế phối hợp giữa các cơ quan quản lý như Bộ Tài chính, Bộ Công an, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) nhằm thúc đẩy hoạt động thị trường, đồng thời hạn chế tối đa rủi ro về an ninh tài chính như nguy cơ rửa tiền, tài trợ khủng bố.

Thực tế trên thế giới cho thấy chi phí phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố cũng là một chi phí lớn đối với các đơn vị vận hành các sàn giao dịch.

Theo báo cáo của Chainalysis, một tổ chức chuyên phân tích dữ liệu blockchain, trong giai đoạn từ tháng 10/2021 đến tháng 10/2022, tổng giá trị tiền mã hóa chảy vào Việt Nam ước tính đạt 90,8 tỷ USD. Trong số đó, gần 1 tỷ USD được xác định liên quan đến các hoạt động bất hợp pháp, bao gồm lừa đảo, rửa tiền, và các hành vi vi phạm pháp luật khác. Con số này không chỉ phản ánh sức hút của tiền mã hóa đối với người dân và doanh nghiệp Việt Nam, mà còn cho thấy những lỗ hổng tiềm tàng trong việc quản lý dòng tiền số tại nước ta.

Đại diện Bộ Công an nhận định, để quản lý các sàn giao dịch tài sản mã hóa, bên cạnh việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng và toàn diện còn cần sự phối hợp liên ngành, ứng dụng công cụ quản lý tiên tiến và xử lý nghiêm các sàn giao dịch không phép.

Ông Dương Đức Hùng, Phó trưởng phòng Phòng chống khủng bố, Cục An ninh Nội địa, Bộ Công an cho rằng, các cơ quan chức năng, đặc biệt là lực lượng công an, cần tăng cường điều tra và xử lý nghiêm các sàn giao dịch không phép, với mức phạt hành chính cao và truy cứu trách nhiệm hình sự nếu phát hiện liên quan đến tài trợ khủng bố hoặc rửa tiền. Đồng thời, công khai danh sách các sàn không phép trên các phương tiện truyền thông để cảnh báo người dân, phối hợp với các nhà cung cấp dịch vụ internet để chặn truy cập vào những nền tảng này.

Đồng tình với quan điểm trên, bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó Cục Trưởng Cục Phòng chống rửa tiền, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết, việc xây dựng khung pháp lý để quản lý các sàn giao dịch đặt ra yêu cầu phức tạp về việc quản trị rủi ro do tính chất ẩn danh, xuyên biên giới, phi tập trung của tài sản mã hóa. Tuy nhiên, thực tế trên thế giới cho thấy chi phí phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố cũng là một chi phí lớn đối với các đơn vị vận hành các sàn giao dịch.

“Vì vậy, NHNN đã tham mưu, đề xuất quy định các sàn giao dịch phải thực thi nhiều yêu cầu chặt chẽ về phòng chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố trên cơ sở quy định pháp luật và chuẩn mực quốc tế. Cơ quan quản lý nhà nước sẽ tiếp tục đồng hành, hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện tốt các nghĩa vụ này”, bà Thơ cho biết.

Kinh nghiệm quản lý sàn giao dịch tài sản mã hóa

Việc triển khai thí điểm sàn giao dịch tài sản mã hóa đồng thời thúc đẩy Luật Công nghiệp Công nghệ số cho thấy sự quyết tâm của Chính phủ trong việc xây dựng khung pháp lý trong lĩnh vực tài sản số, ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam nhấn mạnh tại hội thảo “Chia sẻ kinh nghiệm quản lý, vận hành sàn giao dịch tài sản mã hóa tập trung”.

Việc luật hóa tài chính phi tập trung giúp đảm bảo tính pháp lý của các tài sản mã hóa, đồng thời thúc đẩy đổi mới công nghệ hội nhập toàn cầu, giúp Việt Nam tối ưu nguồn lực từ thị trường mã hóa đang phát triển sôi động và thực hiện cam kết về phòng chống rửa tiền của chính phủ”.

Thực tế, dù chưa có khung pháp lý nhưng có khoảng 20 sàn giao dịch tài sản mã hóa, tài sản ảo tập trung hoạt động ngầm tại Việt Nam. Pháp luật hiện nay không cấm và các sàn đang hoạt động trong vùng xám, không có pháp nhân cụ thể, chỉ có đại diện các nhóm phát triển thị trường tại Việt Nam. Nhiều quốc gia trên thế giới đã triển khai các mô hình quản lý hiệu quả đối với sàn giao dịch tài sản mã hóa, mang lại những bài học quý giá cho Việt Nam trong quá trình xây dựng khung pháp lý phù hợp.

Hoa Kỳ hiện yêu cầu các sàn giao dịch như: Coinbase, Kraken, Gemini tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố (AML/CFT) theo Đạo luật Bảo mật Ngân hàng (BSA). Các sàn này bắt buộc phải thực hiện KYC, lưu trữ dữ liệu giao dịch trong ít nhất 5 năm và báo cáo các giao dịch đáng ngờ cho FinCEN. Vụ việc Binance bị phạt 4,3 tỷ USD năm 2023 do vi phạm quy định AML là minh chứng rõ ràng cho sự giám sát mạnh mẽ. Hoa Kỳ cũng yêu cầu tích hợp công nghệ giám sát blockchain như Chainalysis để phát hiện vi phạm từ sớm.

Liên minh châu Âu (EU) đã thông qua Đạo luật MiCA có hiệu lực từ 2024, buộc tất cả các sàn hoạt động tại khu vực phải đăng ký với cơ quan quản lý của từng quốc gia thành viên. Các quy định bao gồm áp dụng KYC nghiêm ngặt, công khai danh tính pháp nhân và phối hợp với Europol trong điều tra giao dịch. Những sàn không tuân thủ sẽ bị cấm hoạt động trên toàn bộ lãnh thổ EU.

Tại Hàn Quốc, nước này đã ban hành Đạo luật Báo cáo và sử dụng thông tin giao dịch tài chính đặc thù vào năm 2021. Các sàn buộc phải đăng ký với FSC, tích hợp hệ thống giám sát theo thời gian thực và liên kết với ngân hàng trong nước để kiểm soát tài khoản người dùng. Kết quả là hơn 60 sàn nhỏ không đáp ứng yêu cầu đã phải đóng cửa, giúp giảm rõ rệt rủi ro rửa tiền và tài trợ khủng bố.

Những mô hình trên cho thấy, quản lý hiệu quả sàn giao dịch tài sản số đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa pháp luật nghiêm minh, công nghệ giám sát hiện đại và trách nhiệm cao từ chính các sàn giao dịch. Đây là định hướng mà Việt Nam có thể tham khảo trong tiến trình xây dựng nền tảng pháp lý vững chắc cho nền kinh tế số.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!