Được chú trọng triển khai với nhiều cách làm hay, giáo dục STEM dưới sự hỗ trợ từ trí tuệ nhân tạo (AI) tiếp tục có thêm dư địa để phát triển nhưng cũng phát sinh một số vấn đề cần cẩn trọng.
Theo tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và ứng dụng giáo dục STEM tại Trường ĐH Sư phạm TP.HCM, việc dạy STEM ở bậc tiểu học đã được triển khai thí điểm tại 63 tỉnh, thành (cũ) vào năm học 2023 – 2024 và tới 2024 – 2025 thì tất cả trường tiểu học trên cả nước đã triển khai ít nhất 1 – 2 bài học STEM trong năm học. Như vậy, tính đến nay, giáo dục STEM trong trường phổ thông đã được cụ thể hóa và triển khai trọn vẹn từ tiểu học tới THPT.
TỪ LON SỮA ĐẾN BÃI PHẾ LIỆU
Là lãnh đạo một ngôi trường xa trung tâm TP.HCM, không nhiều nguồn lực kinh tế, nỗi trăn trở lớn của cô Nguyễn Tuyết Mỹ Nhân, Phó hiệu trưởng Trường THCS Thạnh Mỹ Lợi (P.Cát Lái), là làm sao có thể ứng dụng tốt giáo dục STEM chỉ dựa trên những gì sẵn có ở trường nhưng vẫn khiến học sinh (HS) thích thú. “Để làm điều này, chúng tôi thường xuyên cử giáo viên (GV) đi tập huấn từ năm 2020 tới nay”, cô Nhân kể.
Sản phẩm STEM do học sinh thực hiện
ẢNH: NGỌC LONG
Tuy nhiên, một thử thách được GV này chỉ ra là nhiều buổi tập huấn lại tập trung vào những bộ dụng cụ, robot hay yêu cầu lập trình trên máy tính, “kể cả GV đi tập huấn cũng thấy khó chứ đừng nói là HS”. May mắn trong một buổi tập huấn khác, thầy cô được hướng dẫn tận dụng các đồ vật có thể tái chế như bìa carton, lon sữa, lõi giấy vệ sinh… để thiết kế mô hình dạy bài học STEM, và hướng tiếp cận trên lập tức trở thành kim chỉ nam cho trường.
“Cách này không chỉ dễ dàng và tiết kiệm mà còn giúp giáo dục STEM được thực hiện một cách đại trà, không chỉ dừng ở nhóm nhỏ nếu chỉ mua vài bộ dụng cụ”, cô Nhân chia sẻ. “Từ đó, giờ học cũng trở nên sôi động hơn khi HS được thực hành, trải nghiệm. Đã qua rồi thời chỉ chú trọng lý thuyết, “thầy đọc nhiêu, con học nhiêu” như ngày xưa”, nữ GV nhận định và cho biết thêm ở trường, ngay cả môn văn cũng có thể ứng dụng giáo dục STEM.
Ngoài dạy học, cô Nhân thông tin, từ 2 năm trước, trường cũng bắt đầu tổ chức ngày hội STEM thường niên cho HS. Mỗi tổ chuyên môn sẽ phụ trách một gian hàng STEM với sự góp sức từ một số HS để những bạn khác tới trải nghiệm và nhận quà. Ở một số gian hàng, thầy cô thậm chí chỉ đứng hướng dẫn, tạo điều kiện cho HS trực tiếp tổ chức các hoạt động. Bên cạnh đó, trường còn lồng ghép STEM khi sinh hoạt các CLB.
Thầy Phạm Thái Hồ, Hiệu trưởng Trường THCS Trương Công Định (P.Gia Định), chia sẻ đội ngũ GV của nhà trường cũng gợi mở và hướng dẫn HS dùng các vật liệu tái chế để thiết kế mô hình, nhất là ở hai môn khoa học tự nhiên và công nghệ. Cao hơn nữa, trường còn tạo điều kiện bồi dưỡng HS thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật tương tự bồi dưỡng HS thi các môn văn hóa, giúp HS đoạt nhiều giải thưởng trong các cuộc thi liên quan.
“Để làm được điều này, GV đóng vai trò rất lớn. Phần lớn thầy cô sẽ tự học, tự nghiên cứu, như GV tin học trau dồi thêm năng lực lập trình để hướng dẫn, hỗ trợ HS”, thầy Hồ nói.
Trong khi đó, tại các phường trung tâm TP.HCM, phong trào giáo dục STEM có phần mạnh mẽ hơn với đa dạng hoạt động, nổi bật trong số đó là những CLB liên quan đến STEM với nhiều sân chơi cho HS ở các trường THPT: Lê Quý Đôn, Marie Curie (P.Xuân Hòa), chuyên Lê Hồng Phong, Trung học Thực hành (P.Chợ Quán), Trần Đại Nghĩa (P.Sài Gòn)…
Riêng tại Trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai (P.Xuân Hòa), CLB STEAMK được thành lập bởi GV toán học Nguyễn Công Minh là nơi giúp đơn vị này lần đầu có giải cao tại cuộc thi nghiên cứu khoa học – kỹ thuật cấp TP.HCM và cuộc thi sáng kiến công nghệ cấp quốc gia TechGenius. Đây còn là nơi giúp HS tìm hiểu, thực tập nghề từ sớm để các em có thể chọn ngành đúng đam mê thông qua việc thiết kế STEM thành chương trình học buổi 2.
“Giáo dục STEM không phải là một môn học mà là một hướng tiếp cận giáo dục thông qua việc học nhiều môn cùng lúc và tạo ra sản phẩm. Điều này yêu cầu GV cũng phải tự học thêm các kiến thức ngoài chuyên môn, như bản thân tôi đã “đốt” rất nhiều thời gian để học lập trình, vật lý, thiết kế 3D, in ấn. Thậm chí, thời gian đầu tôi phải tự đi ra mấy bãi ve chai, phế liệu để tìm đồ về làm máy móc cho học trò”, thầy Minh kể.
Ngày hội giáo dục STEM do Trường THCS Thạnh Mỹ Lợi tổ chức vào năm 2024
NVCC
VÀ ỨNG DỤNG AI
Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Huệ, chuyên gia toán học công tác ở Viện Khoa học giáo dục VN, nhấn mạnh: “Định hướng Công văn số 3089 của Bộ GD-ĐT là triển khai giáo dục STEM một cách đại trà”.
Riêng với dạy bài học STEM, tiến sĩ Huệ nhận định điều đầu tiên GV phải làm là tìm kiếm cơ hội thực hiện STEM trong các môn bằng việc xác định xem bài học có vấn đề thực tiễn, hay câu hỏi nào đặt ra mà trong tiến trình dạy học có thể thực hiện quy trình của nhà nghiên cứu khoa học hoặc nhà thiết kế kỹ thuật hay không. Từ đây, GV có thể tận dụng các nguyên vật liệu tái chế để hướng dẫn HS thực hiện sản phẩm STEM.
Một điểm sáng là hiện nay, GV có thể ứng dụng nhiều công cụ AI trong giáo dục STEM, theo cô Huệ. AI có thể hỗ trợ từ quá trình đặt vấn đề, lên ý tưởng thiết kế đến gợi ý các giải pháp thực hiện, giúp thầy cô tìm thấy những hướng đi phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất của trường mình. Tuy vậy, AI hỗ trợ tốt tới chừng mực nào phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, như công cụ AI mà GV sử dụng là gì, hay GV có đăng ký bản trả phí hay không…
“Quan trọng nhất là hiểu biết, kinh nghiệm của GV để có thể phản biện lại những thông tin mà AI cung cấp cho mình, bởi công cụ này có thể không cho chúng ta một câu trả lời chuẩn xác, tối ưu trong từng hoàn cảnh. Biết cách phản biện AI sẽ giúp nó hoàn thiện ý tưởng và mong muốn của thầy cô”, tiến sĩ Huệ chia sẻ.
Giáo viên thiết kế mô hình dạy các môn khoa học theo bài học STEM từ những vật liệu tái chế
Ảnh: Ngọc Long
AI CHỈ HỖ TRỢ CHỨ KHÔNG THỂ LÀM THAY
Lưu ý thêm về việc áp dụng AI trong giáo dục STEM, tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Trang cho rằng AI có nguy cơ đưa ra kiến thức vượt quá khối lớp của HS; không ước lượng được thời gian cần triển khai và mức độ khó dễ về thao tác; chỉ chú tâm vào việc làm sản phẩm chứ không nghĩ đến việc giúp HS nghiên cứu kiến thức nền – vốn là hoạt động quan trọng nhất.
“Bởi lẽ, AI không có kiến thức, kịch bản sư phạm và phương pháp dạy học như người GV”, cô Trang lý giải và nói thêm: “Đừng quên rằng trong giáo dục STEM, sản phẩm không phải là đích đến cuối cùng mà là các năng lực chung, năng lực đặc thù và phẩm chất của HS”.
Một nhân tố quan trọng không thể không kể đến chính là HS. Với kỷ nguyên AI, cô Trang cho rằng GV phải làm rõ ngay từ đầu với HS là các bạn có thể nhờ AI hỗ trợ và khai báo việc này chứ không được làm thay. Và để kiểm tra mức độ sử dụng AI, thầy cô có thể yêu cầu HS phân tích, lý giải những quyết định mà các bạn nêu ra trong bài làm.
“Chúng ta không nên cấm mà hãy định hướng đúng để HS sử dụng AI hiệu quả và có trách nhiệm”, cô Trang nhấn mạnh.
Tầm quan trọng của giáo dục STEM
Phát biểu ở buổi tập huấn GV TP.HCM về giáo dục STEM do Kenan Foundation Asia phối hợp thực hiện cùng Bộ GD-ĐT vào tháng 8, tiến sĩ Đỗ Đức Quế, Phó vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông (Bộ GD-ĐT), nhấn mạnh việc VN ngày càng đoạt nhiều giải thưởng trong các cuộc thi nghiên cứu khoa học và kỹ thuật cấp quốc tế là một trong những thành quả đáng chú ý của chương trình giáo dục STEM hiện hành.
Buổi tập huấn giáo viên về giáo dục STEM do Bộ GD-ĐT phối hợp tổ chức với Kenan Foundation Asia hồi tháng 8
Ảnh: Ngọc Long
Cũng theo ông Quế, việc thực hiện tốt giáo dục STEM trong trường học sẽ cung cấp nguồn nhân lực chất lượng, góp phần hiện thực hóa mục tiêu Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. “Qua giáo dục STEM, HS được hình thành tư duy khoa học, logic, phản biện, tổng hợp, thiết kế… Giáo dục STEM còn góp phần thay đổi nền giáo dục từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực, phẩm chất cho HS”, tiến sĩ Quế chia sẻ.
Nguồn: thanhnien.vn
