Hà Tiên thập cảnh: Di tích thành xưa ở chùa Tam Bảo

Sắc tứ Tam Bảo Hà Tiên là ngôi chùa khá đẹp. Mặt tiền là khuôn cửa vòm tròn, hai bên có cửa sổ vuông vức, cánh cửa lá sách, trên nóc dựng hình lầu chuông, có gắn búp sen hai bên. Bên dưới tấm biển đề chữ nho: Sắc tứ Tam Bảo tự.

Đường lên cửa chánh điện xây bậc thang, hai bên có hàng lan can dựng trụ hoa văn kiểu Pháp. Lối kiến trúc xưa vẫn còn giữ, chỉ sơn phết lại, gắn thêm tượng Phật ở lầu chuông chính giữa và bánh xe luân hồi trên nóc. Bấy giờ Hòa thượng Phước Ân cho trồng một số cây sao, cây dầu nay đã trở thành cổ thụ.

Đến đời Ni trưởng Thích Như Hải trụ trì, chùa Sắc tứ Tam Bảo được trùng tu và kiến tạo thêm một số công trình như xây thêm hai bên dãy đông lang, tây lang. An vị tượng Bồ Tát Quan Âm cao 5 m trước sân chùa, trùng tu chánh điện và nhà Tổ, an vị tượng Phật Thích Ca tọa thiền dưới cội bồ đề và tượng Thiên Thủ Thiên Nhãn sau điện Phật… Ngoài ra, cổng chùa được Ni trưởng cho xây lại quy mô theo mô típ mới, mái cổng hai tầng hình thuyền, lợp ngói ống, trang trí rồng phượng. Hai bên có câu đối mang ý nghĩa “mọi điều thiện đều quay về cửa Bát Nhã”.

Từ năm 2014, chùa Sắc tứ Tam Bảo do Ni sư Thích Như Kim trụ trì tiếp tục xây thêm các công trình như nhà mát bằng gỗ, tháp, đài Quan Âm tự ngay giữa ao sen và mở lối đi xung quanh đài Quan Âm cho du khách thập phương đến chiêm bái. Nội thất sơn phết lại rực rỡ.

Điều đáng quý là dù ngôi chùa đã qua nhiều lần trùng tu nhưng vẫn còn giữ được vài di tích của tiền nhân. Hiện nay, phía sau ngôi thủy tạ, ao sen, là bức tường cổ, xung quanh còn vài cái tháp xưa. Bên trái chùa vẫn còn giữ được một phần vách tường dày, đã rêu phong. Bức tường đá vôi ô dước nằm phía Văn phòng Ban trị sự, khuất sau tượng La Hán. Đó là phế tích trấn thành thời Tổng binh Mạc Cửu, vẫn đứng vững sau hơn 300 năm.

Chùa Tam Bảo nhiều lần bị phá

Năm 1708, sau khi dâng đất cho nhà Nguyễn, Mạc Cửu được chúa Nguyễn Phúc Chu phong làm Tổng binh trấn Hà Tiên, mới lập dinh thự, đồn binh, đóng ở địa phận Phương Thành, dân theo về ngày càng đông. Trong khoảng thời gian này, mẹ Mạc Cửu từ Quảng Đông sang, ông cho xây một ngôi chùa nhỏ phía sau trấn thự để bà tu hành, tức chùa Tam Bảo đầu tiên.

Sách Gia Định thành thông chí (bản dịch của Phạm Hoàng Quân) chép: “Chùa Tam Bảo ở sau trấn thự, cảnh chùa rộng rãi, tượng Phật to lớn, do Tổng binh Mạc Cửu dựng lên từ buổi đầu. Thân mẫu Mạc Cửu là Thái phu nhơn tuổi ngoài 80, vì nhớ con nên từ Lôi Châu cưỡi thuyền vượt biển đến, Mạc Cửu giữ mẹ lại phụng dưỡng. Bà vốn mộ đạo Phật, lòng thành kính, nhân ngày lễ tắm Phật, bà vào chùa cúng dường chiêm bái, bỗng chốc tọa hóa trước điện Phật. Mạc Cửu theo lễ chôn cất tại núi Bình San rồi đúc tượng thân mẫu bằng đồng thờ tại chùa này, nay tượng vẫn còn”.

Về sự kiện trên, năm 2013, theo Ni trưởng Như Hải thì Thái phu nhơn vãng sanh ngay lúc làm lễ xuất gia tại chánh điện và trong chùa không có tượng của bà. Chỉ có bài vị thờ mà các nhà nghiên cứu cho là bút tích của Mạc Thiên Tích và ngôi mộ bà ở phía sau chùa. Năm 1995, hậu duệ họ Mạc ở Cà Mau tới chùa tổ chức trùng tu, xây tháp, còn trước đó chỉ là ngôi mộ bình thường.

Năm 1718, quân Xiêm xâm chiếm Hà Tiên, Mạc Cửu và gia quyến phải chạy qua Lũng Kỳ lánh nạn. Lũng Kỳ là vùng đất đầu tiên khi Mạc Cửu mới đến, khai khẩn đất hoang, giữ chức Ốc Nha. Hà Tiên bị giặc đốt phá, trấn thự và ngôi chùa ấy đã tiêu tan sau 10 năm tồn tại. Năm đó, Mạc Thiên Tích được sinh ra ở Lũng Kỳ, năm sau gia đình trở lại Hà Tiên, bấy giờ ông chỉ mới 1 tuổi và chùa Tam Bảo không còn.

Dựa vào dữ liệu trên, nhà nghiên cứu Trương Minh Đạt (Hà Tiên) cho rằng chùa Tam Bảo chỉ có thể được cất lại sau năm 1811, cùng lúc vua Gia Long ra lệnh cho chỉnh trang lại trấn thự Hà Tiên và cũng dịp này vua ban Sắc tứ cho chùa. Vì vậy theo ông Đạt, khi chùa Tam Bảo được cất lại thì Mạc Thiên Tích đã qua đời (năm 1780). Cho nên thuyết nói rằng tiếng chuông từ chùa Tam Bảo vọng lại là nguồn cảm hứng cho Mạc Thiên Tích sáng tác bài Tiêu Tự thần chung trong tập Hà Tiên thập cảnh vịnh là chưa chính xác.

Nhưng lần này chùa Sắc tứ Tam Bảo cũng chỉ tồn tại được 23 năm vì đến năm 1834 lại bị quân Xiêm La phá sập một lần nữa. Về sau, trên phế tích trấn thự của Tổng binh Mạc Cửu, người dân địa phương đã cất lại chùa Tam Bảo bằng cây lá. Theo Địa phương chí tỉnh Hà Tiên năm 1901 của Pháp mô tả: “Bên trong khu tường bao, phía sau trấn thự, thời xưa có một ngôi chùa tư đã bị phá sập và được thay thế bởi ngôi chùa tân thời khác”.

Còn ngôi chùa hiện nay, theo ông Trương Minh Đạt, chỉ mới được đại trùng tu và hoàn thành năm 1930, cùng lúc với đại hồng chung được ông bà Tri huyện Cao Văn Viện và Trần Thị Tuy ở làng Vĩnh Thanh Vân, Rạch Giá cúng dường. Đồng thời chữ Tiêu Tự thấy ở phía trên bàn thờ Tổ, chỉ mới được khắc sau thời điểm năm 1920. Cho nên nói Sắc tứ Tam Bảo là chùa Tiêu có vẻ không hợp lý. Theo ông Đạt, tên gọi chùa Tiêu được dẫn ra trong bài thơ Tiêu Tự thần chung của Mạc Thiên Tích có thể là ngôi chùa Phù Dung xưa đã bị phá hủy khi quân Xiêm đánh phá Hà Tiên năm 1834. (còn tiếp)