Những vụ cháy lớn gần đây đã bộc lộ rõ những hạn chế của hệ thống phòng cháy chữa cháy (PCCC) truyền thống. Trong bối cảnh đô thị hóa, công nghiệp hóa diễn ra nhanh chóng, việc ứng dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), drone, cảm biến thông minh và mô hình tòa nhà thông minh trở thành xu thế tất yếu, không chỉ nâng cao khả năng phòng ngừa mà còn làm thay đổi căn bản cách phòng ngừa, ứng phó với hỏa hoạn.
Trong vài năm gần đây, tình hình cháy nổ ở Việt Nam ngày càng nghiêm trọng, năm 2024 ghi nhận 4.112 vụ, làm 100 người chết, 89 người bị thương, thiệt hại hơn 657 tỷ đồng và gần 640ha rừng. Những vụ cháy lớn tại các chung cư mini, nhà xưởng, kho hóa chất đã cho thấy những hạn chế của hệ thống PCCC truyền thống. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, áp lực an toàn cháy nổ buộc phải chuyển từ “chữa cháy” sang “phòng cháy thông minh”, với trọng tâm là cảnh báo sớm, dự đoán rủi ro và phản ứng tức thời. Công nghệ như AI, drone, robot, IoT và digital twin đang mở ra hướng đi mới, và Việt Nam đã bắt đầu triển khai mô hình thí điểm.
Thiết bị bay không người lái có khả năng bắn quả nổ bột, mang lương thực, áo phao cứu hộ trong công tác PCCC&CNCH
Áp dụng công nghệ thông minh
Trong các giải pháp đang được áp dụng, AI nổi bật như một công cụ thay đổi căn bản phương thức phát hiện và xử lý sự cố. Trước kia, các hệ thống báo cháy phụ thuộc vào cảm biến khói hoặc nhiệt, dễ gây báo giả và khó phân biệt nguồn cháy. Ngày nay, camera tích hợp AI có thể nhận diện khói, ngọn lửa và cả hành vi bất thường trong không gian tòa nhà, từ đó phân tích và đưa ra cảnh báo chỉ trong vài giây. AI còn có khả năng học từ dữ liệu lịch sử, kết hợp thông số môi trường để dự báo nguy cơ cháy tại những vị trí cụ thể. Hơn 150 cán bộ chiến sĩ PCCC tại TP.Hồ Chí Minh đã được tập huấn sử dụng AI trong giám sát, tuyên truyền và xử lý dữ liệu, cho thấy nỗ lực chuyển đổi số ngay trong lực lượng chuyên trách.
Bên cạnh AI, drone và robot đang trở thành “cánh tay nối dài” của lực lượng chữa cháy. Hình ảnh UAV sáu cánh do CT Group chế tạo, có thể mang tải trọng 25kg, bay xa 20km và hoạt động liên tục 30 đến 60 phút, tích hợp camera nhiệt và hệ thống truyền tín hiệu, đã tạo ấn tượng mạnh tại Triển lãm quốc tế về kỹ thuật và phương tiện PCCC, cứu nạn cứu hộ (CNCH) và thiết bị an ninh, an toàn bảo vệ năm 2025. Những thiết bị này không chỉ giúp phát hiện đám cháy từ xa mà còn tiếp cận những nơi nguy hiểm đối với con người như tầng cao, kho hóa chất hoặc khu vực kín đặc khói.
Thiếu tướng Phạm Văn Tỵ, Phó Cục trưởng Cục Cứu hộ – cứu nạn (Bộ Tổng Tham mưu), cho rằng về mặt kỹ thuật, drone hoàn toàn có khả năng cứu người nếu đạt đủ trọng tải, nhưng pháp luật hiện chưa có quy định chi tiết, do đó việc hoàn thiện khung pháp lý là cần thiết. Đây cũng chính là bài toán mà ngành PCCC phải giải quyết nếu muốn phổ biến các giải pháp công nghệ cao trong thực tiễn.
Song hành cùng AI và drone là hệ thống cảm biến thông minh. Không chỉ dừng lại ở phát hiện khói, cảm biến ngày nay có thể đo nồng độ khí độc, nhiệt độ, độ ẩm, từ đó gửi dữ liệu thời gian thực về trung tâm điều khiển. Người dân cũng có thể tham gia thông qua ứng dụng “Báo cháy 114”, cho phép gửi hình ảnh, video, âm thanh để xác minh sự cố. Điều này làm tăng tính tương tác và rút ngắn thời gian phản ứng.
Mô hình tòa nhà thông minh và triển vọng ngành PCCC
Khái niệm “tòa nhà thông minh” vốn được nhắc nhiều trong ngành bất động sản, nay đang được tái định nghĩa dưới góc độ an toàn cháy nổ. Một công trình hiện đại không chỉ có hệ thống camera, thang máy thông minh, mà còn phải tích hợp giải pháp PCCC toàn diện: Cửa chống khói, hệ thống sprinkler tự động, quạt hút khói điều khiển bằng AI, cảm biến đa điểm và thậm chí cả mô hình digital twin mô phỏng đường lan của khói và nhiệt. Với công nghệ này, khi có sự cố, hệ thống không chỉ báo động mà còn tự động xác định hướng thoát hiểm, gợi ý tuyến di chuyển an toàn cho cư dân qua điện thoại hoặc màn hình chỉ dẫn.
Trong các nhà máy, đặc biệt là khu công nghiệp có hàng trăm doanh nghiệp, hệ thống thông minh càng trở nên quan trọng. Một dây chuyền sản xuất hóa chất có thể tích hợp cảm biến rò rỉ khí, van tự động ngắt, bản đồ nguy cơ cháy theo từng phân xưởng. Cả nước hiện có hơn 400 khu công nghiệp, nhiều nơi hệ thống PCCC đã xuống cấp hoặc không đồng bộ. Nếu áp dụng công nghệ thông minh, các khu này không chỉ giảm nguy cơ thảm họa mà còn nâng cao năng lực quản lý, tiết kiệm chi phí bảo hiểm và củng cố niềm tin với nhà đầu tư nước ngoài.
Tuy vậy, triển vọng không chỉ nằm ở công nghệ. Đại tá Nguyễn Thanh Điệp, Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát PCCC&CNCH nhận định sẽ có nhiều hệ thống sử dụng AI cảnh báo rủi ro cháy nổ cùng với thiết bị hiện đại như drone và robot được áp dụng trong công tác PCCC&CNCH. Song để những công nghệ đó phát huy hết tác dụng thì cần đồng bộ hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế quản lý và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Theo đánh giá, thị trường công nghệ cao trong lĩnh vực này sẽ tăng trưởng nhanh, nhất là ở các đô thị lớn và khu công nghiệp. Các sản phẩm “Made in Việt Nam” như UAV, robot, cảm biến đang có cơ hội mở rộng nếu được hỗ trợ về vốn nghiên cứu và ưu đãi thuế. Tuy nhiên, chi phí đầu tư ban đầu là rào cản không nhỏ, bởi hệ thống thông minh đòi hỏi vốn lớn hơn nhiều so với thiết bị truyền thống. Vấn đề đặt ra là cần có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, đặc biệt là chủ đầu tư tòa nhà và khu công nghiệp, mạnh dạn áp dụng bằng cách chứng minh lợi ích dài hạn: Chi phí vận hành thấp hơn, rủi ro được giảm thiểu, hình ảnh doanh nghiệp nâng cao. Bên cạnh đó, việc phổ biến công nghệ PCCC phải gắn liền với tuyên truyền và huấn luyện cộng đồng. Công nghệ hiện đại sẽ vô nghĩa nếu thiếu kỹ năng thoát hiểm và ý thức cảnh giác, vì vậy giáo dục an toàn, diễn tập định kỳ và xây dựng văn hóa an toàn là yếu tố song hành.
Trong quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, khoa học công nghệ hiện đại chính là chìa khóa nâng cao hiệu quả PCCC. Nếu hoàn thiện khung pháp lý, doanh nghiệp đầu tư và cộng đồng nâng cao ý thức, ngành PCCC Việt Nam có thể bứt phá, tạo dấu ấn riêng, đặt nền tảng cho một xã hội an toàn, văn minh hơn.
Nguồn: vccinews.vn
