Gaza giữa những lực cản hòa bình sau lệnh ngừng bắn

Thông báo trên được đưa ra vài giờ sau khi nội các Israel chấp thuận kế hoạch của Tổng thống Mỹ Donald Trump về lệnh ngừng bắn ở Dải Gaza, trả tự do cho các con tin Israel còn lại để đổi các tù nhân Palestine.

Động thái này đánh dấu bước tiến quan trọng hướng tới chấm dứt cuộc xung đột kéo dài 2 năm tại Gaza. Tuy lệnh ngừng bắn đã bắt đầu có hiệu lực, nhưng thách thức đạt được hòa bình thực sự cho Gaza đang đối mặt một số thách thức.

Từ vấn đề giải giáp Hamas

Trước mắt, một thách thức lớn chính là vấn đề giải giáp lực lượng Hamas ở Dải Gaza. Bởi thực tế thì thỏa thuận khá mơ hồ và không có dấu hiệu rõ ràng về các mốc thời gian hoặc tiêu chí, chứ chưa nói đến chính xác việc giải trừ quân bị sẽ được thực hiện như thế nào. Thỏa thuận cũng không có chi tiết về cách phá hủy “tất cả các cơ sở hạ tầng quân sự, khủng bố và tấn công, bao gồm cả đường hầm và các cơ sở sản xuất vũ khí”. Hệ thống đường hầm của Hamas đặt ra một thách thức đặc biệt gai góc. Các quan chức quốc phòng cấp cao của Israel ước tính rằng mạng lưới đường hầm của Hamas ở Gaza dài từ 500 – 600 km và có thể sâu đến 60 m.

Trong hơn 2 năm qua, Israel đã giết chết hầu hết nhóm lãnh đạo cao nhất của Hamas và cả những người thay thế. Đặc biệt, Israel còn liều lĩnh tấn công cả một địa điểm ở Qatar – vốn là đồng minh thân thiết của Mỹ và Mỹ có đặt căn cứ quân sự tại nước này. Tel Aviv không ngừng tìm cách đạt được mục tiêu mà Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từng nhiều lần nhấn mạnh: phá hủy hoàn toàn Hamas.

Cùng lúc, Tel Aviv cũng hướng đến điều tương tự với lực lượng Hezbollah ở Li Băng, tấn công gây thiệt hại cho chương trình hạt nhân của Iran. Rồi Tel Aviv “đi đêm” ủng hộ cả một số lực lượng đối lập đã thay đổi chế độ “thân Iran” ở Syria để giảm thiểu ảnh hưởng của Tehran ở khu vực. Đến nay, kết quả là Iran suy yếu nặng nề, Hezbollah đang tiến đến giai đoạn bị giải giáp. Bên cạnh đó, các chiến dịch không kích của Mỹ nhằm vào nguồn lực của Houthi ở Yemen cũng làm suy yếu lực lượng này, nên Hamas mất đồng minh “chia lửa”.

Từ thực tế như vậy, chính quyền của Thủ tướng Netanyahu luôn mong muốn đạt mục tiêu giải giáp, triệt hạ hoàn toàn lực lượng Hamas.

Vì vậy, Thủ tướng Netanyahu ngày 10.10 thông báo một số đơn vị Israel vẫn sẽ ở lại Gaza nhằm gây sức ép lên Hamas cho đến khi nhóm này giải giáp vũ khí. Sau khi rút quân một phần, IDF tiếp tục kiểm soát 53% Dải Gaza.

Liên quan vấn đề này, trong phân tích ngày 9.10, hai chuyên gia Mona Yacoubian và Will Todman của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS, Mỹ) đặt vấn đề rằng: Các câu hỏi liên quan giai đoạn rút quân của Israel chưa có lời giải đáp, bởi thỏa thuận quy định việc rút quân ban đầu theo một “đường lối đã thỏa thuận”, nhưng thiếu sự rõ ràng hơn về thời gian và trình tự của các cuộc rút quân tiếp theo của Israel. Kế hoạch này cũng đề ra một vùng đệm của Israel trong Gaza, nhưng lực lượng Hamas vẫn luôn thể hiện yêu cầu Israel phải rút hoàn toàn khỏi lãnh thổ này. Sự khác biệt về những câu hỏi này có thể làm đảo ngược kế hoạch, dẫn đến bùng nổ xung đột trở lại.

Như vậy, yêu cầu của Israel và Hamas vẫn đang xung đột lẫn nhau. Phía Israel chỉ muốn rút lui hoàn toàn khỏi Gaza khi Hamas thực sự bị giải giáp vì lo ngại lực lượng này tận dụng thời gian ngừng bắn để củng cố năng lực quân sự. Trong khi đó, Hamas thì luôn nêu rõ chỉ “an tâm” khi Israel hoàn toàn rút khỏi Gaza.

Đến hòa bình lâu dài

Trong phân tích ngày 9.10, hai chuyên gia Mona Yacoubian và Will Todman chỉ ra: Về lâu dài, các thỏa thuận quản trị và an ninh để quản lý Gaza phần lớn vẫn là tham vọng, với những lỗ hổng đáng kể trong việc thực hiện. Ví dụ, cấu trúc quản trị chuyển tiếp của các nhà kỹ trị Palestine sẽ được hình thành như thế nào? Cũng chưa có sự rõ ràng về vai trò giám sát và giám sát của cựu Thủ tướng Anh Tony Blair và Tổng thống Mỹ Donald Trump (với tư cách là chủ tịch của “Hội đồng Hòa bình”).

Bên cạnh đó, việc thành lập Lực lượng Ổn định quốc tế gồm các đối tác Ả Rập và toàn cầu cũng phải đối mặt với những rào cản cao. Trừ khi có sự ủng hộ rõ ràng từ những người Palestine trên thực địa (bao gồm cả Hamas, vốn phản đối ý tưởng này), thì rất khó để kỳ vọng bất kỳ lực lượng Ả Rập nào sẵn sàng triển khai ở Gaza. Tầm nhìn của kế hoạch về một giải pháp lâu dài cho cuộc xung đột thông qua “một con đường đáng tin cậy dẫn đến quyền tự quyết và nhà nước của người Palestine” có thể sẽ vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của Israel, bởi Tel Aviv hiện chưa có dấu hiệu ủng hộ giải pháp hai nhà nước. Và khi những thách thức này còn cản trở việc chấm dứt lâu dài cuộc xung đột, thì sẽ khó có chuyện các bên ở vùng Vịnh chi tiền tài trợ cho việc tái thiết Gaza, ước tính tốn hơn 50 tỉ USD.