Mô hình 3 tầng, 4 giải pháp phòng ngừa bắt nạt học đường

Phân biệt bắt nạt học đường và bạo lực học đường

Tiến sĩ Lê Thị Mai Liên, Trưởng khoa Tâm lý học, Trường ĐH Khoa học xã hội&nhân văn (ĐH Quốc gia TP.HCM), cho biết cần phân biệt bạo lực học đường và bắt nạt học đường.

Chia sẻ với phóng viên Báo Thanh Niên, tiến sĩ Mai Liên chỉ ra rằng, nhà tâm lý học người Thụy Điển-Na Uy, Dan Olweus (năm 1993) định nghĩa bắt nạt học đường (school bullying) là: “Trẻ em là nạn nhân của bắt nạt khi chúng phải tiếp xúc liên tục và kéo dài hành động tiêu cực cố ý, gây tổn thương hay khó chịu từ một hay nhiều người. Hành động này diễn ra trong một mối quan hệ lệ thuộc về mặt tâm lý, lặp đi lặp lại một cách đều đặn”.

Bắt nạt học đường gồm có các dạng: bắt nạt thể chất, bắt nạt tinh thần và bắt nạt trực tuyến. Theo Eisenberg E. M và Peer Harassment (2003), bản chất của bắt nạt là nhằm loại bỏ sự khác biệt về ngoại hình (chiều cao, cân nặng, số đo các vòng, màu da, tóc, răng); khác biệt về sở thích, thần tượng; kỳ thị về giới tính hoặc xu hướng tính dục, chủng tộc, nhóm, vị trí xã hội.

Còn bạo lực học đường được Hurrelmann (in Vettenburg, 1998) định nghĩa là: “Bao gồm toàn bộ các hoạt động và hành động gây ra đau khổ hay tổn thương về thể chất hoặc tâm lý cho những người đang hoạt động trong hoặc xung quanh trường, hoặc có ý định gây tổn hại đối tượng tại trường học”.

ẢNH: CHỤP MÀN HÌNH

Mô hình 3 tầng

Tiến sĩ Mai Liên cho biết hiện nay, mô hình 3 tầng phòng ngừa bắt nạt học đường được áp dụng ở nhiều quốc gia như Mỹ, châu Âu và Bắc Mỹ cho thấy có tác dụng phát hiện và ngăn ngừa tình trạng bắt nạt học đường. Trong đó:

Tầng đầu tiên là phòng ngừa bằng cách giáo dục tâm lý cho số đông học sinh và bố mẹ, giáo viên. Bởi lẽ, một thực tế là khi đi học, bất cứ em nào cũng có thể bị bắt nạt nên cần nâng cao nhận biết dấu hiệu, hệ quả, cách xử trí và tìm kiếm hỗ trợ khi rơi vào tình huống đó cũng như biết cách thông báo cho giáo viên khi phát hiện bạn bị bắt nạt. 

Chẳng hạn, có trường hợp em học sinh bị bạn bắt nạt nhưng cha mẹ lại cho rằng đó là chuyện trẻ con. Có sự khác biệt giữa trêu chọc và bắt nạt. Trẻ bị bắt nạt sẽ không thể phản ứng lại như khi bị trêu chọc; chấp nhận chịu đựng, bị ức chế tâm lý trong thời gian dài.

Ở tầng phòng ngừa này, trường học có thể tổ chức thông qua các hình thức như sinh hoạt dưới cờ, sinh hoạt đầu năm, đưa vào nội quy, tổ chức các buổi học kỹ năng sống, truyền thông qua video clip, mời các chuyên gia về trường trao đổi…

Tầng thứ hai là phòng ngừa mang tính chuyên sâu, dành cho những học sinh dễ bị bắt nạt. Những nghiên cứu cho thấy học sinh dễ bị bắt nạt là các học sinh có tâm lý tự ti, ít bạn bè; có sự thay đổi môi trường như chuyển nhà, xa gia đình; có sự khác biệt về ngoại hình hoặc học lực. Để phát hiện những trường hợp này, có các hình thức như quan sát, thực hiện các bảng hỏi, tạo hộp thư kín… Sau đó, tổ chức các buổi sinh hoạt theo từng nhóm nhỏ từ 5-8 em để các em chia sẻ, trao đổi, tìm thấy nguồn lực ứng phó và cho các em cảm giác thuộc về – một nhu cầu rất quan trọng.

Tầng thứ ba là phòng ngừa dành cho những học sinh đã từng là nạn nhân của tình trạng bắt nạt học đường và những em đã từng là kẻ bắt nạt. Sẽ phải có những hỗ trợ tâm lý mang tính cá nhân để các em xây dựng lòng tin vào bản thân; cải thiện suy nghĩ, hình ảnh bản thân; xoa dịu cảm xúc đau khổ mà các em đã trải qua và giúp các em xây dựng kỹ năng để hòa nhập cùng bạn bè.

Trong 3 tầng này, tầng 1 phải có sự quan tâm của xã hội, nhà trường, phụ huynh; ở tầng 2 do chuyên viên tham vấn học đường hoặc giáo viên kiêm nhiệm thực hiện và tầng 3, chỉ có thể được thực hiện bởi những tâm lý gia được đào tạo bài bản và được giám sát.

Ảnh: Chụp màn hình

4 giải pháp

Theo tiến sĩ Mai Liên, tại TP.HCM, việc áp dụng mô hình phòng ngừa 3 tầng nói riêng, vấn đề chăm sóc sức khỏe tinh thần học đường nói chung vẫn còn nhiều hạn chế.

Là nhà tham vấn học đường, giảng viên và hướng dẫn cho học viên cao học, tiến sĩ Mai Liên nhận thấy sự quan tâm của lãnh đạo trường về vấn đề bắt nạt học đường là không đồng đều giữa các trường phổ thông. Công tác phòng ngừa bắt nạt học đường chủ yếu phụ thuộc vào từng cá nhân như lãnh đạo trường hoặc sự nhiệt huyết của giáo viên kiêm nhiệm công tác tâm lý học đường. Như vậy, hiệu quả sẽ rất bấp bênh vì phụ thuộc vào từng cá nhân con người.

Tiến sĩ Lê Thị Mai Liên đưa ra 4 giải pháp mà xã hội, nhà trường và phụ huynh có thể thực hiện để sớm hạn chế vấn nạn bắt nạt học đường.

Thứ nhất, giải pháp về lâu dài, cần đưa kiến thức phòng ngừa bắt nạt học đường vào chương trình giáo dục ở trường học. Tương tự như với giáo dục giới tính, vấn nạn bắt nạt học đường khi được giáo dục sớm, sẽ giúp không chỉ thầy cô mà các em học sinh tự bảo vệ được mình, bảo vệ bạn và tránh trở thành kẻ bắt nạt trong tương lai. 

Việc đưa giáo dục phòng ngừa bắt nạt học đường vào chương trình dạy học cũng sẽ tạo nên sự đồng bộ giữa các trường phổ thông; tránh phụ thuộc vào nhận thức chủ quan của từng lãnh đạo trường học.

Thứ hai, cần có đội ngũ chuyên viên tham vấn học đường tại các trường học bởi lẽ, giáo viên kiêm nhiệm vị trí tham vấn học đường, như đã phân tích, tạo ra vai trò kép khiến học sinh có nhiều e ngại. Ngoài ra, giáo viên kiêm nhiệm sẽ không đủ kỹ năng và kiến thức cũng như nhiệt tâm với công việc tham vấn học đường như những người được đào tạo bài bản. Thậm chí, một số công cụ trong tâm lý học như các bảng hỏi, thang đo, trắc nghiệm… đòi hỏi chỉ được thực hiện bởi những người được đào tạo đúng chuyên ngành. Trong khi đó, những công cụ này rất cần thiết để sớm nhận diện trường hợp trẻ có nguy cơ bị bắt nạt học đường.

Thứ ba, cần tăng cường các hoạt động khảo sát, nghiên cứu về bắt nạt học đường để có dữ liệu mang tính hệ thống đồng thời, trong những chia sẻ mang tính ẩn danh, chúng ta sẽ có thể kịp thời phát hiện nguy cơ học sinh bị bắt nạt, từ đó có phản ứng kịp thời. Các trường đại học, sở giáo dục nên xây dựng các mạng lưới hỗ trợ tâm lý trường học để có những trường hợp có gặp các rối loạn tâm lý sau khi bị bắt nạt như lo âu, trầm cảm thì có thể chuyển gửi cho các tổ chức, cá nhân có chức năng phù hợp.

Cuối cùng, trong khi chờ những thay đổi từ trên xuống một cách hệ thống, sự vận hành của mô hình phòng ngừa bắt nạt học đường sẽ phụ thuộc vào sự nhiệt huyết, sự quan tâm của giáo viên và phụ huynh cũng như trường học. 

Trường học tùy theo nguồn lực của mình, có thể mời cộng tác những chuyên viên tham vấn học đường bên ngoài. Giáo viên, với sự nhiệt huyết của mình, có thể tổ chức những giờ sinh hoạt chuyên đề về bắt nạt học đường để giúp các em sớm nhận ra các dấu hiệu bạn bè bị bắt nạt và mạnh dạn thông báo cho giáo viên. Phụ huynh cũng cần quan tâm nhiều hơn đến cuộc sống của con, không chỉ ở trường học mà còn cả trong các hội nhóm trên các mạng xã hội.