Bảo tồn và phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch

Di sản văn hóa – nguồn năng lượng mềm” tạo nên sức bật mới cho du lịch Việt Nam.

Khi xu hướng du lịch trải nghiệm, du lịch bản sắc ngày càng chiếm ưu thế, những di tích quốc gia và các giá trị văn hóa truyền thống đang dần trở thành tài sản vô giá cho chiến lược phát triển du lịch bền vững.

“Giữ chân” du khách bằng chiều sâu văn hóa

Năm 2025, ngành du lịch Việt Nam đặt mục tiêu đón 22 đến 23 triệu lượt khách quốc tế và phục vụ hơn 120 triệu lượt khách nội địa. Nhưng điều quan trọng hơn con số là cách chúng ta “giữ chân” du khách bằng chiều sâu văn hóa, bằng câu chuyện về di sản, chứ không chỉ là cảnh quan hay dịch vụ.

Câu chuyện ở Yên Tử và Khánh Hòa – hai địa điểm điển hình của hai vùng văn hóa Bắc – Trung đang cho thấy hướng đi rõ ràng cho mô hình du lịch di sản Việt Nam. Tại miền Bắc, sau khi cụm di tích “Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc” được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào giữa năm 2025, không khí du lịch nơi đây như được thổi một luồng sinh khí mới. Yên Tử vốn được mệnh danh là “kinh đô Phật giáo Trúc Lâm”, là nơi giao hòa giữa con người, lịch sử và thiên nhiên, giờ đây trở thành trung tâm hành hương và du lịch văn hóa mang tầm quốc tế.

Sự kiện được UNESCO ghi danh không chỉ là niềm tự hào, mà còn là trách nhiệm. Đó là lời nhắc rằng, Yên Tử không thể phát triển theo hướng “du lịch đại chúng” đơn thuần. Nơi này cần được gìn giữ như một không gian tĩnh tại, nơi du khách tìm đến để trải nghiệm sự bình an trong tâm hồn, khám phá giá trị lịch sử, văn hóa và thiên nhiên hòa quyện. Việc quản lý lượng khách, quy hoạch tuyến tham quan, giới hạn sức chứa, kết hợp trải nghiệm hành hương với các hoạt động như đi bộ rừng, thiền định, học thư pháp hay tham quan làng nghề truyền thống quanh vùng đang được chính quyền và các doanh nghiệp du lịch triển khai đồng bộ. Nhờ vậy, Yên Tử vừa là điểm đến tâm linh, vừa trở thành “trường học mở” về văn hóa, lịch sử và lối sống xanh.

Nếu Yên Tử mang lại cảm giác thanh tịnh và suy ngẫm, thì Khánh Hòa – trung tâm du lịch miền Trung lại là minh chứng cho sự kết hợp hài hòa giữa biển và di sản. Nổi tiếng với những vịnh biển quyến rũ như Nha Trang, Cam Ranh, Vân Phong, Khánh Hòa đang chuyển mình, là điểm đến nghỉ dưỡng mang không gian văn hóa đặc sắc. Khánh Hòa hiện có ba di tích quốc gia đặc biệt, hàng trăm di tích cấp tỉnh, cùng nhiều bảo vật quốc gia như phù điêu Vua Pô Rômê, bia Hòa Lai, tượng thờ Vua Pô Klong Garai. Gắn với những di tích này là kho tàng lễ hội Chăm độc đáo: lễ hội Katê, Rija Nagar, Tháp Bà Pô Nagar – nơi tinh thần dân tộc và tín ngưỡng hòa quyện, tạo nên bản sắc riêng của vùng đất duyên hải miền Trung.

Khánh Hòa đang khéo léo khai thác giá trị này để mở rộng biên độ du lịch. Những hành trình khám phá “tháp – làng – biển” được thiết kế để du khách vừa chiêm ngưỡng kiến trúc cổ Champa, vừa tham gia làm gốm ở Bàu Trúc, dệt thổ cẩm ở Mỹ Nghiệp hay học cách chế tác trầm hương ở Vạn Phú. Mỗi sản phẩm là một món quà lưu niệm, câu chuyện văn hóa được kể lại bằng bàn tay, hơi thở và tâm hồn của người dân địa phương. Cùng với đó, các sự kiện như Festival Biển hay Lễ hội Văn hóa – Du lịch biển được tổ chức thường niên giúp hình ảnh Khánh Hòa vừa năng động, hiện đại mà vẫn gắn bó sâu sắc với truyền thống.

Chiến lược để phát triển bền vững

Sự phát triển của du lịch di sản ở Yên Tử và Khánh Hòa đặt ra một vấn đề lớn cho cả nước: làm sao để khai thác được giá trị di sản văn hóa mà vẫn giữ được tính nguyên bản. Nhiều chuyên gia cảnh báo về xu hướng “thương mại hóa di sản” – khi những nghi lễ, biểu tượng, phong tục bị biến tấu để chiều khách du lịch.

Để phát triển bền vững, Việt Nam cần một chiến lược dài hơi cho du lịch di sản, trong đó bảo tồn phải đi cùng khai thác, phục vụ bảo tồn. Doanh thu từ vé tham quan, dịch vụ cần được trích lại cho công tác trùng tu, nghiên cứu, đào tạo và số hóa di sản. Các di tích cần được “sống” trong đời sống đương đại bằng cách kết hợp công nghệ: hướng dẫn viên ảo, bản đồ số, ứng dụng AR/VR giúp du khách tiếp cận thông tin phong phú mà vẫn bảo vệ hiện vật thật.

Song song đó, đào tạo nguồn nhân lực chuyên ngành du lịch văn hóa – di sản là nhiệm vụ cấp bách. Một hướng dẫn viên am hiểu lịch sử, một nhà quản lý biết lắng nghe cộng đồng, hay một doanh nghiệp biết cân bằng giữa lợi ích kinh tế và giá trị văn hóa đều là những “mảnh ghép” cần thiết cho hệ sinh thái du lịch di sản. Hạ tầng giao thông, lưu trú, trung tâm thông tin di sản cần được đầu tư đồng bộ, giúp kết nối giữa các vùng, tạo điều kiện cho du khách di chuyển thuận lợi, hình thành “con đường di sản Việt Nam” đích thực.

Du lịch di sản không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần quan trọng trong việc nuôi dưỡng lòng tự hào dân tộc và lan tỏa bản sắc Việt Nam ra thế giới. Từ Yên Tử linh thiêng đến Khánh Hòa rực rỡ sắc màu biển và văn hóa Chăm, mỗi di sản là một mảnh ghép trong câu chuyện chung về đất nước, con người và văn hóa Việt Nam.

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, giá trị di sản nếu được khai thác đúng hướng sẽ giúp Việt Nam thu hút du khách, khẳng định vị thế của một quốc gia giàu bản sắc và trách nhiệm với quá khứ. Đó là con đường để chúng ta không chỉ “bán vé tham quan” mà còn “bán trải nghiệm, câu chuyện và niềm tự hào dân tộc”. Yên Tử, Khánh Hòa và hàng nghìn di tích trên khắp đất nước đang chờ được kể lại bằng cảm xúc, sự sáng tạo và tấm lòng của những người làm du lịch có tâm, có tầm.

Một di tích chỉ thực sự có sức sống khi cộng đồng xung quanh nó được hưởng lợi, khi người dân cảm thấy tự hào và có trách nhiệm bảo vệ. Du lịch di sản không thể tách rời khỏi cộng đồng, vì chính cộng đồng là người gìn giữ “hồn cốt” của di tích.