Cơ chế đã “mở” cho doanh nghiệp nhà nước dẫn dắt bứt phá

Phát huy vai trò dẫn dắt

Trên thực tế, tính đến cuối năm 2024, cả nước có 671 doanh nghiệp nhà nước và 142 doanh nghiệp có cổ phần, vốn góp của Nhà nước. Theo đó, tổng tài sản là 4,19 triệu tỷ đồng; vốn chủ sở hữu là 1,985 triệu tỷ đồng; tổng doanh thu đạt hơn 3 triệu tỷ đồng; lợi nhuận trước thuế đạt gần 243 nghìn tỷ đồng.

Tỷ suất lợi nhuận trước thuế/vốn chủ sở hữu (ROE) bình quân chung năm 2024 của doanh nghiệp nhà nước là 12% và tổng số phát sinh phải nộp ngân sách nhà nước là gần 397 nghìn tỷ đồng.

Tính riêng doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, mặc dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong nền kinh tế, chỉ khoảng 0,08% số doanh nghiệp hoạt động, nhưng lại nắm giữ nguồn lực lớn của nền kinh tế khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp, chiếm khoảng 25,78% tổng vốn sản xuất, kinh doanh, 23,4% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn, đóng góp 28% tổng số thuế và các khoản phải nộp ngân sách nhà nước.

Quy mô tài sản bình quân của một doanh nghiệp nhà nước là 4.100 tỷ đồng, cao gấp 10 lần doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và gấp 109 lần doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Doanh nghiệp nhà nước của Việt Nam đang chiếm thị phần rất lớn trong một số lĩnh vực, như năng lượng, viễn thông, ngân hàng… đóng góp hơn 29% GDP của đất nước.

Bên cạnh đó, so sánh tăng trưởng doanh nghiệp nhà nước với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên cơ sở dữ liệu ngành Thuế cho thấy, giai đoạn 2021 – 2023, tổng tài sản khối doanh nghiệp nhà nước tăng bình quân 2,7%/năm, trong khi đó khối FDI và ngoài quốc danh tăng bình quân tương ứng 6,9%/năm và 15%/năm.

Vốn chủ sở hữu khối doanh nghiệp nhà nước tăng bình quân 2,4%/năm, trong khi khối FDI, ngài quốc doanh tăng bình quân tương ứng 7,5%/năm và 12,75%/năm.

Về doanh thu, tổng doanh thu khối doanh nghiệp nhà nước tăng bình quân gần 10%/năm, trong khi khối FDI và ngoài quốc doanh tăng bình quân tương ứng 4,8%/năm và 11%/năm.

Về lợi nhuận, tổng lợi nhuận trước thuế khối doanh nghiệp nhà nước tăng bình quân 8,5%/năm, trong khi khối FDI và ngoài quốc doanh tăng trưởng âm (lợi nhuận trước thuế năm 2023 thấp hơn năm 2022).

Về nộp ngân sách, đóng góp ngân sách nhà nước khối doanh nghiệp nhà nước tăng bình quân 18%/năm, trong khi khối FDI và ngoài quốc doanh tăng bình quân tương ứng 5%/năm và 7,4%/năm (số nộp ngân sách nhà nước tách phần lợi nhuận được chia, cổ tức được chia và thu dầu thô).

Như vậy, khối doanh nghiệp nhà nước mặc dù tăng trưởng tài sản, vốn chủ sở hữu thấp hơn khối doanh nghiệp FDI và ngoài quốc danh (thể hiện việc đầu tư bổ sung vốn, mở rộng sản xuất, đầu tư dự án mới còn thấp), tuy nhiên hiệu quả hoạt động (tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận) và nộp ngân sách nhà nước lại cao hơn khá nhiều so với khối FDI và ngoài quốc doanh.

Quan điểm của Đảng, Nhà nước tiếp tục khẳng định doanh nghiệp nhà nước là một lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội.

Trong đó, tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước để làm tốt vai trò dẫn dắt phát triển, bảo đảm doanh nghiệp nhà nước thật sự trở thành lực lượng nòng cốt trong phát triển kinh tế, xã hội, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế.

Do đó, Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho biết, trong quá trình xây dựng Dự thảo Nghị quyết về phát triển kinh tế nhà nước, Chính phủ đang xem xét, đề xuất một số mục tiêu và định hướng cụ thể.

Trong đó, hướng tới ít nhất ba doanh nghiệp lọt vào nhóm 500 doanh nghiệp có doanh thu lớn nhất thế giới (Fortune Global 500) và 100% tập đoàn, tổng công ty nhà nước áp dụng nguyên tắc quản trị tiên tiến theo chuẩn mực của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD). Đây chính là cơ hội để các doanh nghiệp nhà nước có thể vươn lên, trở thành những doanh nghiệp thể hiện được năng lực mở đường, dẫn dắt các doanh nghiệp trong cùng hệ thống vươn lên cạnh tranh ở tầm quốc tế.

Chính sách đã “mở” hết cỡ

Chia sẻ về giải pháp phát triển doanh nghiệp nhà nước thời gian tới, đặc biệt là sự tham gia của doanh nghiệp nhà nước trong hiện thực mục tiêu tăng trưởng 8% của đất nước, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, đã có những cải cách, sửa đổi mạnh mẽ các vấn đề về thể chế gắn với hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước, như sửa đổi Luật Quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp, Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, các luật thuế, với nhiều cơ chế, biện pháp để khơi thông nguồn lực và tăng cường hiệu quả của các doanh nghiệp nhà nước.

Vấn đề hiện nay, theo Bộ trưởng, đó là doanh nghiệp nhà nước phải chủ động đổi mới cả về tư duy và quản trị, điều hành.

“Chính sách đã mở hết cỡ, Nhà nước chỉ quản lý phần vốn góp tại doanh nghiệp còn doanh nghiệp được quyền chủ động về kinh doanh, tự quyết cơ chế tiền lương, thưởng, tăng vốn…”, Bộ trưởng Bộ Tài chính nhấn mạnh.

Đồng thời, Bộ trưởng cho rằng, doanh nghiệp nhà nước phải đổi mới tư duy và chủ động tận dụng tối đa các nguồn lực, đặc biệt là nguồn vốn để triển khai các chiến lược, kế hoạch kinh doanh đạt hiệu quả cao nhất về lợi nhuận, doanh thu, quy mô và mạng lưới. Đồng thời, cần tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm vào các dự án, lĩnh vực cốt lõi, có thế mạnh và không dàn trải.

Cũng theo Bộ trưởng, trong giai đoạn hiện nay, cần củng cố, phát triển một số tập đoàn kinh tế nhà nước có quy mô lớn, hoạt động hiệu quả, có khả năng cạnh tranh khu vực và quốc tế trong một số ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế. Đặc biệt, cần sớm hình thành mối liên kết giữa doanh nghiệp nhà nước cùng với doanh nghiệp khu vực tư nhân trong nước để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ.

“Gắn với bối cảnh tình hình hiện nay, yêu cầu đặt ra là phải có cách nhìn mới, các giải pháp mới mang tính đột phá để đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng chia sẻ.