Trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là AI tạo sinh, đang mang đến những thay đổi sâu rộng trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Giáo dục là một lĩnh vực chịu ảnh hưởng trực tiếp và mạnh mẽ nhất.
LỢI ÍCH CỦA AI ĐỐI VỚI GIÁO DỤC
Với học sinh (HS), AI mở ra cánh cửa tiếp cận kho tri thức khổng lồ đã được tổng hợp từ nhiều nguồn. Khả năng cá nhân hóa quá trình học tập giúp các em rút ngắn thời gian tiếp thu, điều chỉnh nội dung theo nhu cầu và phong cách học riêng, từ đó nâng cao hiệu quả. AI còn cung cấp phản hồi tức thì, giúp HS nhận biết rõ điểm mạnh và điểm yếu của mình, điều mà phương pháp truyền thống khó đạt được dễ dàng. Ngoài ra, HS có thể dùng AI để tóm tắt tài liệu, củng cố kiến thức, và tiếp cận tri thức dễ dàng hơn, không chỉ phụ thuộc vào người thầy.
Trí tuệ cảm xúc: sự thấu hiểu, động viên, khích lệ từ người thầy là điều AI khó thay thế
ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH
Đối với giáo viên (GV), AI là công cụ mạnh mẽ hỗ trợ trong việc soạn thảo và bổ sung nội dung bài giảng, cập nhật tri thức, thiết kế hoạt động giảng dạy, đánh giá và tạo ra hình ảnh minh họa. Nhiều công việc khác như quản lý hồ sơ và theo dõi tiến độ học tập của người học có thể được tự động bằng AI. Điều này giúp GV giảm tải áp lực, dành nhiều thời gian hơn cho việc giảng dạy, đánh giá, định hướng và gắn kết với người học.
RỦI RO VÀ THÁCH THỨC TỪ AI
Đi đôi với những lợi ích, AI cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc quá phụ thuộc vào AI có thể làm giảm sự tương tác và mối quan hệ gắn bó giữa thầy và trò. Khi thiếu đi sự kết nối này, kỹ năng xã hội và sự phát triển quan hệ cá nhân của HS sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực. AI cũng có thể khiến HS trở nên thụ động, giảm khả năng sáng tạo và tư duy phản biện.
Đối với GV, nguy cơ lớn nhất có thể là mất cân bằng vai trò người thầy. Nếu dựa quá nhiều vào AI, GV có thể bị xem như “người giám sát” thay vì là người dẫn dắt và truyền cảm hứng.
Trong thế giới tràn ngập dữ liệu và công cụ AI, học sinh dễ bị lạc lối; chính giáo viên là người dẫn dắt, giúp các em tiếp nhận tri thức phù hợp, đúng đắn
ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH
AI có thể bị lạm dụng quá mức. HS có thể dùng AI để làm bài tập mà không thực sự học và rèn luyện kỹ năng. GV có thể dựa vào AI để soạn giáo án hoặc đánh giá HS một cách máy móc, thiếu đi sự thấu cảm và công bằng. Bài giảng được tạo ra bởi AI trở nên khô khan và thiếu “hồn”.
AI còn mang đến rủi ro về đạo đức như thông tin sai lệch và gian lận trong thi cử, dẫn đến việc điểm số không phản ánh đúng năng lực thật sự.
NHỮNG KỸ NĂNG GIÁO VIÊN CẦN TRANG BỊ THỜI AI
Theo luật Giáo dục VN 2019 và định hướng của Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), mục tiêu căn bản của giáo dục là phát triển toàn diện con người: trang bị kiến thức vững chắc, rèn luyện kỹ năng thiết yếu, hình thành thái độ tích cực và bồi dưỡng giá trị nhân văn, qua đó giúp mỗi cá nhân tự chủ, thích ứng với sự thay đổi và đóng góp có trách nhiệm cho xã hội.
Với sức mạnh của AI, vai trò của người thầy càng trở nên quan trọng trong việc hiện thực tốt mục tiêu này. Truyền đạt kiến thức có lẽ không còn là mục tiêu số một của người thầy, mà là vai trò định hướng, giúp HS biết cách chọn lọc, đánh giá và ứng dụng tri thức giữa một “biển” thông tin rộng lớn. Trong thế giới tràn ngập dữ liệu và công cụ AI, HS dễ bị lạc lối; chính GV là người dẫn dắt, giúp các em tiếp nhận tri thức phù hợp, đúng đắn.
Người thầy ngày nay không còn là nguồn tri thức duy nhất mà HS có thể tiếp cận. Thay vào đó, GV cần tập trung vào việc phát triển các kỹ năng như tư duy phản biện, sáng tạo, hợp tác và giải quyết vấn đề. Phương pháp đánh giá cũng cần đổi mới: chú trọng nhiều hơn đến quá trình, không chỉ kết quả. Những hình thức như vấn đáp, thảo luận, dự án nhóm sẽ giúp kiểm chứng năng lực thật của HS, hạn chế sự lệ thuộc vào AI.
GV ngày nay cần tăng cường tổ chức các hoạt động tương tác và trải nghiệm, đóng vai trò đồng hành, khơi gợi động lực và giá trị sống. AI nên được nhìn nhận như công cụ hỗ trợ, giúp giảm tải các công việc hành chính, để thầy cô có thêm thời gian tập trung cho dạy học và gắn kết với HS. Để thích ứng hiệu quả, GV cần chủ động tìm hiểu khả năng của AI, phân loại rõ những gì AI làm tốt và chưa tốt, từ đó định hướng HS sử dụng công nghệ đúng mục đích, tránh lạm dụng.
Phát triển EQ cho học sinh là nhiệm vụ không thể thay thế của người thầy
Về mặt kiến thức và tư duy (IQ), AI ngày nay đã vượt trội con người trong nhiều lĩnh vực hẹp như chơi cờ, và trong tương lai có thể đạt đến mức trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI). Tuy nhiên, ở phương diện trí tuệ cảm xúc (EQ) – bao gồm sự thấu cảm, khả năng điều chỉnh cảm xúc, kỹ năng xã hội, năng lực tự nhận thức và tinh thần trách nhiệm, máy móc chưa thể thực hiện.
Việc phát triển EQ cho HS là nhiệm vụ không thể thay thế của người thầy. GV không chỉ dạy tri thức mà còn truyền cảm hứng, bồi dưỡng cảm xúc, rèn luyện thái độ sống tích cực, nuôi dưỡng sự đồng cảm và trách nhiệm xã hội. Những giá trị nhân văn ấy chỉ có thể được lĩnh hội thông qua sự hiện diện, trải nghiệm và tấm gương sống động của thầy cô. AI có thể truyền tải kiến thức nhanh chóng và chính xác, nhưng “AI không thể dạy những bài học trái tim”.
Trong thời gian làm nghiên cứu sinh tại Mỹ, tôi từng may mắn được hướng dẫn bởi một giáo sư hàng đầu trong lĩnh vực công nghệ phần mềm. Điều đọng lại sâu sắc nhất không phải là tri thức mà là nhân cách, tình cảm và cách thầy đối xử với học trò. Tôi vẫn nhớ một lần sau nhiều tuần chưa gặp, tiến độ nghiên cứu của tôi không như mong đợi. Tôi vô cùng lo lắng trước khi gặp thầy vì không có gì đáng kể để báo cáo. Trái với sự lo lắng của tôi, thầy không trách móc mà tập trung động viên, gợi ý hướng giải quyết một cách nhẹ nhàng. Sau buổi họp, không những lo lắng của tôi biến mất mà tôi có thêm động lực nghiên cứu.
Thầy luôn khuyến khích sự tự do trong lựa chọn đề tài, tạo điều kiện cho nghiên cứu sinh đề xuất ý tưởng và đưa ra những nhận xét sâu sắc để điều chỉnh cách tiếp cận. Đặc biệt, thầy luôn thấu hiểu sự lo lắng, khó khăn của sinh viên.
Chính nhờ những trải nghiệm ấy, tôi nhận ra trí tuệ cảm xúc: sự thấu hiểu, động viên, khích lệ từ người thầy là điều mà AI khó thay thế. Trí tuệ cảm xúc này không thể học được từ AI hay sách báo mà qua sự tương tác trực tiếp giữa thầy trò.
Nguồn: thanhnien.vn
