Kỹ nghệ độc lạ: Biến phế phẩm thành… tác phẩm

Làng quê bên dòng sông Bồ – nơi cô Huệ sinh ra và lớn lên – là một vùng đất nông sản trù phú. Mỗi vụ thu hoạch lúa đi qua, các xưởng xay xát lại thải ra những đống vỏ trấu khổng lồ. Tuy không gây ô nhiễm nhưng chẳng ai buồn để mắt tới. Nhưng với cô Huệ, sự bỏ quên ấy lại gợi một niềm tiếc nuối: “Chừng ni phế phẩm, biết tận dụng chắc làm được chi đó hay hơn”.

Cơ duyên đến vào năm 2020, khi trường tổ chức cuộc thi sáng tạo thanh thiếu niên. Trước đó 1 năm, cô từng làm bình hoa, túi xách, tượng, khung tranh ảnh và cả các vật trang trí… từ rơm. Lần này, cô muốn thử một chất liệu khác.

“Trong lúc xem những bức tranh gạo trên mạng, tôi bất giác nghĩ đến đống trấu nghi ngút khói sau mỗi vụ mùa. Răng mình không thử làm tranh bằng vỏ trấu? Tôi bắt tay thử nghiệm từ đó”, cô Huệ kể.

Cô Huệ bắt đầu hành trình lặng lẽ đi gom vỏ trấu ở máy xay gạo rồi mang về nghiên cứu cách tạo màu. Là một giáo viên mỹ thuật với thâm niên 20 năm trong nghề, việc biến màu vàng nguyên bản từ hạt thóc chín thành những vỏ trấu có sắc độ khác nhau không khó với cô. Nhưng điều thách thức là sự kiên nhẫn, bởi những hạt trấu li ti được “vẽ” thành bức tranh đòi hỏi người sáng tạo phải gò lưng cả ngày. Cô Huệ cho biết không thể trải keo ra bề mặt rồi cứ thế rải vỏ trấu lên. Bởi làm như thế trông bức tranh sẽ rất lôm côm và tất nhiên sẽ không tạo được hiệu ứng thị giác ưng ý. Do vậy, khi làm tranh vỏ trấu, cô Huệ phải dùng đầu bút sẵn keo rồi đính từng vỏ trấu lên nền.

Cô Huệ có cách tạo “bảng màu” độc lạ cho những bức tranh. Khi lấy trấu về, cô tỉ mẩn lựa từng vỏ có sắc độ khác nhau. Nhưng thường chỉ loanh quanh ở màu vàng, chỉ khác là sự đậm nhạt. Để có thêm những gam màu khác sinh động hơn, cô nảy ra ý tưởng rang vỏ trấu lên trong chảo nóng. “Rang nhẹ lửa thì vàng nâu. Rang đậm thì chuyển cánh gián. Rang cháy thì thành mảng đen sâu thẳm”, cô cho hay. Những chuyển hóa từ bếp rang tưởng chừng đơn giản lại mở ra cho tranh của cô một bảng màu đặc biệt. Đó không phải màu sặc sỡ của sơn mà là màu của nông thôn, của đồng ruộng và những mùa gặt.

Bức tranh đầu tiên cô Huệ hoàn thiện là chùa Thiên Mụ, rồi đến những tác phẩm thiếu nữ mặc áo dài bên cầu Tràng Tiền, tranh sen, tranh Phật… đều hết sức tinh tế. Mang những tác phẩm này đi thi ở cấp huyện (cũ) cho đến cấp tỉnh, cô Huệ cùng các học trò đã đoạt giải cao.

CHINH PHỤC NẤC THANG MỚI

Cô Huệ bảo, làm tranh vỏ trấu không khó. Ngoài vật liệu dễ tìm thì dụng cụ cũng đơn giản, chỉ cần giấy nền, bút có đầu nhỏ, keo sữa để dán vỏ trấu. Thêm niềm đam mê, sự kiên nhẫn là đã có thể cho ra những bức tranh. Tuy nhiên, để tranh có hồn, đòi hỏi người làm phải có năng khiếu thẩm mỹ. Bởi phác thảo thì ai cũng có thể vẽ ra nhưng làm sao bức tranh sống động, có chiều sâu, chuyển sắc độ mượt mà… thì người “vẽ” tranh trấu phải có kiến thức kỹ thuật. “Chẳng hạn, với tranh sen, nếu chỉ chọn các vỏ trấu đã được rang qua lửa rồi cứ thế ghép lên giấy sẽ rất khó có được bức tranh đẹp. Nhất là gân nhỏ li ti trên lá sen vốn dĩ khó “tả”. Tôi đã nghiên cứu và học hỏi được từ phương pháp cẩn vỏ trứng trong sơn mài”, cô Huệ nói.

Bức tranh về sen được cô Huệ làm trên nền giấy khổ lớn nhận được nhiều sự yêu thích của người xem nhờ những chi tiết mà chỉ có vỏ trấu vụn mới làm được. Cô kể khi làm bức tranh này, đến phần gân lá sen, cô khá lúng túng vì chưa biết phải xử lý thế nào thì chợt trong đầu lóe lên ý nghĩ “rang chín” vỏ trấu rồi dùng dụng cụ ấn lên keo sữa. Cách rải vụn trấu lên bề mặt tạo thành những gân lá, đốm sáng tối mà không cần dùng bất kỳ loại màu nhân tạo nào đã tạo hiệu ứng thị giác đặc biệt cho bức tranh. “Những sợi tơi, mảnh vụn vô tình trở thành gân lá đẹp lạ. Ngay cả thân sen với gai nhỏ li ti cũng được lột tả sống động”, cô nói.

Trong khoảng thời gian theo đuổi chất liệu, cô Huệ cũng thử cả vỏ đậu phộng và đã làm thử nghiệm vài bức tranh. Cô cũng tính đến việc cắt nhỏ vỏ lon bia, nước ngọt thành những mảng vuông như gốm màu để ghép thành tranh nhằm tận dụng rác thải kim loại, giảm ô nhiễm. Thời gian tới, ngoài tìm tòi thêm các cách khác để đưa vỏ trấu vào tranh, cô Huệ cho biết sẽ tiếp tục nghiên cứu những ứng dụng khác nhau từ vỏ trấu, như đèn bàn và các sản phẩm lưu niệm…

“Vậy mỗi bức tranh, chị bán bao nhiêu?”, tôi hỏi. Cô Huệ nói, sau nhiều năm vẽ tranh từ trấu, cô chỉ mang đi thi hoặc tặng. Có ai thích quá thì cô bán vài bức với giá mỗi bức từ 300.000 – 500.000 đồng. Cô Huệ tự nhận vỏ trấu là phế phẩm nên cô chỉ lấy công làm lãi và quan trọng hơn là góp phần lan tỏa thông điệp bảo vệ môi trường, tận dụng những gì sẵn có để biến thành sản phẩm hữu ích.

“Có 2 học sinh từng làm tranh vỏ trấu rất đẹp. Nhìn lũ trẻ say mê với tranh vỏ trấu, lắm lúc tôi nghĩ xa rằng: Giá mà mình có thời gian, tiền bạc để phát triển kỹ nghệ làm tranh vỏ trấu để mấy đứa hoàn cảnh khó khăn tới làm, có thêm thu nhập thì tốt biết mấy”, cô Huệ chia sẻ. (còn tiếp)