Gỡ nút thắt cấp cứu nhà cổ chờ sập ở Hội An

Mỗi mùa mưa lũ đến, người dân sống trong những căn nhà xuống cấp tại phố cổ Hội An lại nơm nớp lo sợ. Đợt mưa lũ đặc biệt lớn vào cuối tháng 10 vừa qua đã khiến mực nước sông Thu Bồn tại trạm Câu Lâu vượt mức lịch sử năm 1964 khoảng 0,12 m. Đây được xem là đỉnh lũ cao nhất trong nhiều thập niên, khiến toàn bộ khu vực phố cổ Hội An ngập sâu. Nước tràn qua các tuyến đường nằm sát sông Hoài, nhiều khu dân cư và điểm di tích ngập từ 1 – 2 m. Chùa Cầu – biểu tượng của di sản văn hóa thế giới Hội An – cũng bị nước bao phủ, ghi nhận mức ngập sâu nhất trong vòng vài chục năm qua.

Tại số 23 đường Tiểu La, ngôi nhà gần 100 năm tuổi của ông Dương Thanh Cường đã xuống cấp nặng, từ đòn tay, mái ngói đến các mảng tường đều rệu rã. Mỗi lần mưa lớn, gia đình phải căng bạt che dột, kê đồ đạc lên cao và dùng xô hứng nước suốt đêm. Nhiều năm nay, đây luôn là điểm nóng trong các phương án chống sập, di dời mỗi mùa mưa bão. Không đủ kinh phí đối ứng để tu bổ, gia đình ông Cường chỉ mong có giải pháp cấp cứu kịp thời trước khi căn nhà đổ sập hoàn toàn.

Theo ông Phạm Phú Ngọc, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An, trong đợt lũ lụt nghiêm trọng vừa qua, nhằm đảm bảo an toàn cho toàn bộ hệ thống di tích trong đô thị cổ Hội An, trung tâm đã phối hợp với UBND các phường rà soát, nắm bắt tình hình xuống cấp của các di tích. Trung tâm cũng vận động người dân và các chủ di tích chủ động kiểm tra, gia cố, chống đỡ công trình của mình trong bối cảnh mùa mưa bão còn diễn biến phức tạp; chặt tỉa cây xanh có nguy cơ ảnh hưởng đến an toàn của di tích.

 

Kết quả khảo sát bước đầu cho thấy trong số 1.155 di tích được kiểm tra, có 30 di tích xuống cấp, gồm 9 di tích xuống cấp nghiêm trọng, 14 xuống cấp nặng, 7 xuống cấp nhẹ. Trung tâm đã hỗ trợ chống đỡ 1 di tích (nhà số 23 Tiểu La thuộc nhóm nguy cấp); chủ di tích tự tổ chức chống đỡ, gia cố bổ sung 19 di tích. “Chúng tôi cũng đề nghị tu bổ khẩn cấp hoặc hạ giải 10 di tích. Đây là những di tích đã được chống đỡ trong các năm trước, hiện nay xuống cấp rất nghiêm trọng, không còn khả năng tiếp tục chống đỡ an toàn”, ông Ngọc đánh giá.

LẬP QUỸ BẢO TỒN DI SẢN HỘI AN

Ông Phạm Phú Ngọc cho biết khu vực bảo vệ 1 của phố cổ hiện có hơn 1.155 di tích và nhà ở, trong đó trên 83% là nhà tư nhân – bộ phận cấu thành quan trọng của di sản và là nơi sinh hoạt, kinh doanh của cư dân. Tuy nhiên, nhiều công trình xuống cấp nặng nhưng chưa có hồ sơ pháp lý rõ ràng về quyền sở hữu, quyền sử dụng; chi phí tu bổ lại quá lớn, đặc biệt với các hộ trong kiệt hẻm không có điều kiện kinh doanh nên gần như không thể tự đầu tư sửa chữa. Để giữ gìn tính nguyên gốc của di tích, đảm bảo an toàn cho người dân và du khách, Trung tâm Bảo tồn di sản văn hóa thế giới Hội An kiến nghị Sở VH-TT-DL TP.Đà Nẵng xem xét chủ trương tu bổ khẩn cấp các di tích, nhà ở nguy cơ sụp đổ trong phố cổ với cơ chế hỗ trợ 100% kinh phí đối với các công trình có giá trị.

Theo ông Ngọc, Sở VH-TT-DL cần tham mưu UBND TP.Đà Nẵng ban hành cơ chế hỗ trợ tu bổ, tôn tạo di tích với mức nhà nước hỗ trợ 40 – 100% cho các công trình trong và ngoài khu phố cổ. Trung tâm cũng đề xuất thành lập Quỹ Bảo tồn di sản văn hóa thế giới đô thị cổ Hội An nhằm kịp thời hỗ trợ các di tích có nguy cơ. Đồng thời, kiến nghị UBND TP thống nhất chủ trương cho phép lập dự án tu bổ khẩn cấp các di tích có nguy cơ sụp đổ; thuê đơn vị tư vấn, viện nghiên cứu đánh giá tác động biến đổi khí hậu, đặc biệt là đợt lũ nghiêm trọng vừa qua đối với khu di sản, để đề xuất giải pháp ứng phó và bảo tồn bền vững.

Ông Nguyễn Đức Bình, Bí thư Đảng ủy P.Hội An, cho biết giai đoạn 2025 – 2030, địa phương định hướng bảo tồn nguyên vẹn giá trị nổi bật toàn cầu của di sản, gắn bảo tồn với phát triển bền vững và mở rộng liên kết với các phường, xã lân cận để phát triển không gian và sản phẩm du lịch. Hội An sẽ xây dựng kế hoạch trùng tu dài hạn, ưu tiên các di tích xuống cấp nghiêm trọng; đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế, tranh thủ nguồn lực từ UNESCO, JICA và các quỹ bảo tồn, đẩy mạnh xã hội hóa.

Ông Bình đề nghị TP.Đà Nẵng ban hành cơ chế tài chính đặc thù cho công tác bảo tồn, trong đó có việc thành lập Quỹ Bảo tồn di sản Hội An trực thuộc UBND TP, với nguồn thu từ vé tham quan phố cổ, đóng góp tự nguyện, hỗ trợ của doanh nghiệp, viện trợ quốc tế và ngân sách nhà nước. Ông cũng kiến nghị phân bổ một phần nguồn thu vé tham quan cho P.Hội An để địa phương chủ động và kịp thời trong quản lý phố cổ. Cùng với đó, cần nghiên cứu cơ chế đặt hàng – khoán chi trùng tu cho các đơn vị, cá nhân có năng lực nhằm rút ngắn thời gian và nâng cao hiệu quả sửa chữa di tích. Đồng thời, nên áp dụng mô hình xã hội hóa có hỗ trợ ngân sách đối ứng, tạo điều kiện để cộng đồng và doanh nghiệp khởi xướng các dự án bảo tồn. Với cơ chế này, Hội An sẽ có nguồn kinh phí ổn định, chủ động xử lý tình huống khẩn cấp và thu hút sự tham gia rộng rãi của xã hội trong công tác gìn giữ di sản.

Sau đợt kiểm tra thực địa phố cổ ngày 9.11, Chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng Phạm Đức Ấn yêu cầu Sở VH-TT-DL chủ trì phối hợp Trung tâm Bảo tồn di sản và các đơn vị liên quan đề xuất phương án bảo tồn khẩn cấp đối với các di tích, nhà ở có nguy cơ sụp đổ, đảm bảo an toàn cho người dân và du khách, giữ vững tính toàn vẹn di sản thế giới. Đáng chú ý, ông Ấn giao Sở VH-TT-DL tham mưu thành lập Quỹ Bảo tồn di sản văn hóa TP.Đà Nẵng để kịp thời bảo quản, tu bổ các di tích có nguy cơ sụp đổ; đánh giá tác động đợt lũ nghiêm trọng vừa qua để xây dựng giải pháp ứng phó, bảo tồn bền vững; chủ động đề xuất các giải pháp bảo tồn, cải tiến thủ tục hành chính và đảm bảo hài hòa giữa bảo tồn, phát triển du lịch và nâng cao đời sống cộng đồng.