Một bộ sách giáo khoa thống nhất: Dạy học, thi cử có thay đổi?

KHÔNG THỂ COI SGK LÀ “PHÁP LỆNH”

Chia sẻ mong muốn về bộ sách giáo khoa (SGK) mới, thầy Nguyễn Phương Bắc, giáo viên (GV) Trường tiểu học – THCS Lâm Thao (Bắc Ninh), nhấn mạnh theo yêu cầu nội dung tinh giản, thiết thực, đúng tinh thần Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 thì bộ SGK thống nhất cần được rà soát, tiếp tục tinh gọn, mang tính cốt lõi, giảm kiến thức hàn lâm; tăng hoạt động, tình huống thực tiễn để phát triển tư duy, năng lực giải quyết vấn đề.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Để chuẩn bị triển khai tốt nhất bộ SGK thống nhất, thầy Nguyễn Phương Bắc cho rằng GV cần chủ động nghiên cứu kỹ Chương trình GDPT 2018 vì đây mới là “kim chỉ nam” thật sự; đồng thời, làm quen với dạng bài mới, phương pháp đánh giá theo năng lực. Thầy cô cũng cần rà soát, cập nhật, hệ thống lại học liệu cá nhân với việc cập nhật giáo án, học liệu sao cho không phụ thuộc hoàn toàn vào SGK; chuẩn hóa ngân hàng câu hỏi, hoạt động mở để dùng linh hoạt.

Theo thầy Nguyễn Phương Bắc, GV mong muốn được tham gia các đợt tập huấn chuyên sâu, tránh hình thức, nhằm triển khai hiệu quả chương trình GDPT. Bên cạnh đó, hoạt động tập huấn cần xây dựng hệ thống phiếu học tập chuẩn hóa, ngân hàng đề minh họa theo định hướng phát triển năng lực và học liệu số đồng bộ, dễ tra cứu. Cùng với đó là thiết lập các kênh hỗ trợ thường xuyên, hình thành các nhóm chuyên môn trực tuyến theo tỉnh, theo cụm để GV trao đổi, hỏi – đáp; tổ chức các diễn đàn giải đáp kịp thời những vướng mắc trong quá trình sử dụng sách.

Bà Hoàng Phương An, Hiệu trưởng Trường tiểu học Phenikaa (Hà Nội), cũng đặc biệt quan tâm việc làm sao để dù dạy theo một bộ SGK vẫn bảo đảm dạy học phát triển năng lực theo yêu cầu của Chương trình GDPT 2018. Để tránh lệ thuộc SGK, GV cần xác định SGK chỉ là một trong nhiều học liệu. Nền tảng quan trọng nhất vẫn là khung chương trình và mục tiêu phát triển năng lực, phẩm chất của HS. Khi nắm chắc chương trình, GV có thể thiết kế các hoạt động dạy học mở, linh hoạt lựa chọn phương pháp, học liệu bổ trợ phù hợp với từng lớp học.

Nhiều GV kỳ vọng khi có một bộ sách chung, việc tập huấn, bồi dưỡng sẽ đồng bộ hơn, giúp thầy cô có thêm thời gian sáng tạo trong giảng dạy. Cô Vi Thùy Hương, một GV dạy văn cấp THCS ở Bắc Ninh, chia sẻ khi thực hiện đúng theo tinh thần đổi mới thì dù chỉ thực hiện một bộ SGK thống nhất nhưng đây chỉ là tài liệu dạy học để thực hiện chương trình giáo dục do Bộ GD-ĐT ban hành. Do đó bên cạnh bộ sách thống nhất thì những bộ SGK còn lại vẫn là tài liệu tham khảo quan trọng để GV chủ động lựa chọn ngữ liệu phù hợp, linh hoạt sử dụng phương pháp tiếp cận kiến thức và rèn giũa năng lực.

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

CẦN CÓ CÁCH TIẾP CẬN MỚI VỀ SGK

Cạnh đó, cần xây dựng kho học liệu số mở gắn với công nghệ hiện đại, tích hợp trí tuệ nhân tạo. Đây sẽ là kênh kết nối giúp GV yên tâm học hỏi, tập huấn, mày mò nghiên cứu và sáng tạo trước thực tiễn giáo dục đổi mới liên tục.

PGS-TS Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội), cũng cho rằng cần có cách tiếp cận mới về SGK (thông minh, tích hợp công nghệ, mở, hỗ trợ dạy học và đánh giá thích ứng, góp phần đào tạo bồi dưỡng tài năng cá nhân hóa) thay cho quan niệm SGK đóng, chỉ có bản in truyền thống.

Cần xây dựng và chi tiết hóa ma trận năng lực cho từng môn học; bóc tách các đơn vị kiến thức của chương trình giáo dục theo từng cấp, từng khối lớp, đến từng kỳ, thậm chí đến từng bài học. Lấy chuẩn đầu ra, yêu cầu cần đạt của Chương trình GDPT 2018 làm “chuẩn tối thiểu”. Chuẩn tối đa phải đo được năng lực của những HS thông minh nhất, phục vụ cho việc bồi dưỡng và đào tạo tài năng…

TIẾP TỤC HẠN CHẾ CÁCH ĐÁNH GIÁ DỰA TRÊN TRÍ NHỚ, THUỘC LÒNG

Kỳ thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh vào lớp 10 năm 2025 là kỳ thi đầu tiên theo Chương trình GDPT 2018. Đề thi môn ngữ văn trong các kỳ thi này được đánh giá là thay đổi rõ nét nhất khi lần đầu tiên không sử dụng ngữ liệu trong bất kỳ cuốn SGK nào do có nhiều bộ SGK. Vì vậy, dư luận lo ngại liệu khi sử dụng một bộ SGK thống nhất thì đề thi môn ngữ văn liệu có bám vào ngữ liệu trong SGK như từng làm trước đây và việc “học tủ”, học theo lối mòn có tái diễn?

Trả lời băn khoăn của không ít GV về việc khi quay lại một bộ SGK thống nhất thì phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá, thi cử có thay đổi không, trong bài viết của mình, PGS Đỗ Ngọc Thống, với vai trò là chủ biên chương trình môn ngữ văn trong Chương trình GDPT 2018, cho rằng việc chỉ dạy và học với một bộ SGK ngữ văn sẽ không làm thay đổi các yêu cầu về cách dạy và cách kiểm tra, đánh giá ở môn học này. Nghĩa là vẫn phải theo yêu cầu của chương trình ngữ văn 2018.

Cụ thể, về cách dạy, ông Thống nêu: vẫn tiếp tục thực hiện dạy học theo yêu cầu phát triển phẩm chất và năng lực ngữ văn thông qua 4 kỹ năng đọc, viết, nói và nghe. Dạy học vẫn phải tổ chức các hoạt động để HS tham gia thực hiện, thực hành, tự mình tiếp nhận và tạo lập văn bản là chính; tránh việc GV thuyết trình trong cả giờ học; tránh áp đặt, hiểu hộ, cảm thụ hộ, viết hộ, vui mừng, xúc động hoặc căm giận hộ người học…

Về kiểm tra, đánh giá, theo PGS Đỗ Ngọc Thống, vẫn theo các yêu cầu của đánh giá năng lực, dựa trên sản phẩm ngôn ngữ của HS. Cần tiếp tục hạn chế cách đánh giá chỉ nhờ vào trí nhớ, học thuộc và chép lại văn mẫu; kết hợp hài hòa việc đánh giá sử dụng các văn bản đã học trong kiểm tra thường xuyên và văn bản chưa học (không có trong SGK) trong kiểm tra định kỳ và thi tốt nghiệp để xác định đúng được năng lực đọc, viết và sự sáng tạo của người học; khuyến khích HS có ý tưởng độc đáo, dám bộc lộ cá tính, đồng thời chỉ ra, chỉnh sửa, uốn nắn những hiện tượng cẩu thả, sử dụng sai tiếng Việt…

“Trong quan niệm mới, SGK chỉ là một trong những nguồn thông tin quan trọng, là học liệu, phương tiện để đạt được mục tiêu phát triển năng lực và phẩm chất. Vì thế dù cả nước chỉ dạy và học một bộ SGK thì mục tiêu chương trình vẫn không thay đổi, cách dạy học và kiểm tra đánh giá vẫn tiếp tục thực hiện như thế. Quay lại con đường cũ làm gì một khi con đường mới đã mở tốt đẹp hơn”, PGS Đỗ Ngọc Thống chia sẻ.

ảnh: Ngọc Dương

KHÔNG THAY ĐỔI YÊU CẦU ĐỔI MỚI CỦA CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018

Đại diện Bộ GD-ĐT khẳng định những chỉ đạo và yêu cầu đổi mới của Chương trình GDPT 2018, đổi mới kiểm tra, đánh giá, thi cử không có gì thay đổi sau quyết định chọn một bộ SGK.

Bộ GD-ĐT khuyến khích và tạo điều kiện để GV có điều kiện đầu tư nhiều thời gian cho đổi mới phương pháp, ứng dụng công nghệ, tổ chức kiểm tra đánh giá và phát triển học liệu đi kèm. Việc thống nhất SGK cũng là nền tảng thúc đẩy chuyển đổi số học liệu, phát triển thư viện số và kho tài nguyên mở, phù hợp xu thế quốc tế và chiến lược chuyển đổi số quốc gia.

Theo Bộ GD-ĐT, với HS, lộ trình tiến tới miễn phí SGK vào năm 2030 đem lại lợi ích trực tiếp cho HS và gia đình, giảm chi phí học tập thường xuyên. Khi SGK được số hóa, HS có thể tiếp cận kho học liệu mở, bài tập, video, mô phỏng, góp phần nâng cao hứng thú, khả năng tự học và năng lực học tập suốt đời.

Bộ GD-ĐT khẳng định sẽ phối hợp chặt chẽ với các địa phương, cơ sở giáo dục, đội ngũ GV và toàn xã hội để triển khai hiệu quả bộ SGK thống nhất toàn quốc. Đồng thời, sẽ tiếp tục lắng nghe, tiếp thu ý kiến của nhân dân, chuyên gia, nhà giáo để không ngừng hoàn thiện học liệu, nâng cao chất lượng dạy và học.