Đổi mới dạy môn sử, bắt đầu từ đâu?

Nên dạy sử bằng nội dung truyền cảm hứng

Ít có học sinh (HS) nào học lịch sử ở Trường THPT Lê Quý Đôn (Q.3, TP.HCM) mà không yêu mến thầy Nguyễn Viết Đăng Du. Thầy Du là một trong những người có cách dạy lịch sử phong phú, sinh động, được nhiều HS yêu mến hiện nay. Nhưng với thầy Du, để HS yêu thích học lịch sử, còn quá nhiều điều phải làm.

Theo thầy Nguyễn Viết Đăng Du, bất kỳ chương trình học môn lịch sử nào, muốn dạy cho sinh động đều có thể thực hiện. Nhưng mấu chốt hiện nay là chương trình và nội dung thi ôm đồm quá nhiều nội dung đến mức giáo viên không thể triển khai phương pháp dạy cho sinh động. Chẳng hạn, một bài học rất dễ truyền cảm hứng về văn hóa dân tộc lại có số lượng rất ít trong khi những bài thuộc phạm trù sự kiện như nghị quyết thì lại quá nhiều.

“Chương trình học lịch sử cần cân đối lại rất nhiều. Phải đi về hướng truyền cảm hứng lịch sử hơn là bắt HS phải nhớ nhiều sự kiện lịch sử. Chẳng hạn, học về Cách Mạng Tháng Tám, điều truyền cảm hứng cho giáo viên và HS là nạn đói diễn ra thế nào, hậu quả ra sao? Những điều mang lại tình cảm thì dễ nhớ, dễ thẩm thấu đi vào lòng người hơn là thông tin ngày bao nhiêu nổi dậy phá kho thóc…”, thầy Du chia sẻ.

Thầy Nguyễn Viết Đăng Du (giữa) cùng học sinh Trường THPT Lê Quý Đôn (TP.HCM) tham gia các dự án môn sử trước khi dịch bùng phát

Là người sâu sát với việc học lịch sử trong trường, thầy Huỳnh Thanh Phú, Hiệu trưởng Trường THPT Nguyễn Du (Q.10, TP.HCM), cũng cho biết hiện nay HS không thích học lịch sử là bài học dài, ghi chép quá nhiều và phải nhớ ngày tháng năm, con số cụ thể. HS học rất vất vả. Học lịch sử hiện nay cũng là học chay, không cọ xát thực tế. HS cũng ít được xem phim tài liệu, tư liệu để hình dung về giai đoạn lịch sử, sự kiện lịch sử. Thầy cô đang bị phụ thuộc nhiều vào sách giáo khoa (SGK). Trong khi SGK lịch sử lại dài và nặng nề, vì vậy mà bài học trở nên cứng nhắc.

Phải thay đổi tư duy tiếp cận lịch sử

Đánh giá về vấn đề này, tiến sĩ Nguyễn Quốc Vương, đồng tác giả cuốn Môn Sử không chán như em tưởng, cho rằng nguyên nhân chủ yếu và đầu tiên khiến HS chán học sử là quan niệm sai lầm của những người làm giáo dục lịch sử.

Lẽ ra giáo dục lịch sử là phải nhằm vào rèn luyện cho HS có được nhận thức lịch sử thực chứng, khoa học và logic dựa trên sự tự nhận thức đa dạng của HS thì lại truyền giảng một nhận thức lịch sử duy nhất và yêu cầu HS phải hiểu theo cách đó, thuộc lòng nó. Tức là nhận thức lịch sử chỉ một và duy nhất đúng. Khi học như vậy thì chỉ cần thuộc lòng SGK là nắm trọn hết chân lý.

“Từ sai lầm này sẽ dẫn đến các sai lầm về biên soạn chương trình, nội dung SGK, phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá, thái độ của giáo viên, phụ huynh và giáo viên với môn lịch sử… Việc số liệu, sự kiện có nhiều thế nào trong dạy học lịch sử cũng không phải là vấn đề lớn nếu như người dạy và người học coi nó là “dữ liệu”, “tư liệu” để suy ngẫm, đọc hiểu, phân tích, đánh giá, rút ra kết luận. Nếu dùng nó như là thứ cần nhớ, thuộc, để minh họa cho một kết luận có sẵn… thì nó không có ý nghĩa và HS sẽ chán”, tiến sĩ Vương nhận định.

Học sinh Trường THPT Lê Quý Đôn (Q.3, TP.HCM) thực hiện một dự án (trước dịch Covid-19) về môn lịch sử với hình thức hóa thân các nhân vật trong truyền thuyết và lịch sử

Thầy Nguyễn Viết Đăng Du cũng cho rằng nếu soạn SGK nên thay đổi tư duy về việc HS tiếp cận môn lịch sử. Cân nhắc lựa chọn những câu chuyện mang lại cảm hứng cho giáo viên dạy lịch sử và giáo dục tình cảm cho HS hơn là những sự kiện lịch sử. Một khi chương trình như vậy thì cũng phải thay đổi đề thi tương ứng. Thay vì bắt HS nhớ con số, sự kiện thì hãy cho HS viết cảm nghĩ, suy nghĩ; đề thi đánh giá được năng lực, nắm bắt, cảm nhận về sự kiện hơn là kiểm tra sự kiện.

Học lịch sử như “nhà sử học nhỏ tuổi” ?

Theo tiến sĩ Nguyễn Quốc Vương, giáo dục lịch sử cần phải có bước chuyển mới về lý luận như thừa nhận sự đa dạng của nhận thức lịch sử ở HS, từ đó coi quá trình dạy học là quá trình huấn luyện, dẫn dắt, hỗ trợ HS phát triển nhận thức đó, tinh luyện nó làm cho nó logic hơn, thực chứng hơn, tiệm cận chân lý hơn. Nghĩa là HS phải học lịch sử trong tư cách là “một nhà sử học nhỏ tuổi” với đầy đủ các thao tác như phát hiện vấn đề, thu thập, xử lý tư liệu, phê phán, đọc hiểu, giải mã nó, xây dựng các giả thuyết, rút ra các kết luận, đặt ra các câu hỏi nghi vấn. Thảo luận và đối thoại phải là yếu tố cần thiết trong quá trình này.

“Giáo dục lịch sử phải tiến tới đa dạng với 3 hình thái là “thông sử” (như ta đang có), “lịch sử theo chuyên đề”, “lịch sử lội ngược dòng” tức là giáo dục lịch sử kiểu nghiên cứu xã hội (hình thái phổ biến trên thế giới). Khi đó giáo dục lịch sử sẽ gắn bó chặt chẽ với giáo dục công dân, giáo dục địa lý để hướng tới nhận thức công dân của HS – người sẽ làm chủ xã hội”, tiến sĩ Vương chia sẻ.

Thầy Huỳnh Thanh Phú cũng cho rằng muốn môn lịch sử hấp dẫn hơn với HS, phải sân khấu hóa, chuyển giai đoạn lịch sử thành phim để bổ trợ bài học cho sinh động.