Kiên định mục tiêu giảm tác động đến môi trường

Những thay đổi của Bộ Công thương trong dự thảo mới nhất của Quy hoạch điện VIII theo hướng giảm điện từ nguồn hóa thạch, tăng tỷ trọng điện từ các nguồn tái tạo đang góp phần hiện thực hóa cam kết của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính về việc phấn đấu đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2021 (COP 26).

Giảm tỷ lệ điện than, tăng điện từ nguồn năng lượng tái tạo

Sau 3 lần chỉnh sửa, Dự thảo Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia 2021-2030, tầm nhìn đến 2045 (Quy hoạch điện VIII) phiên bản mới nhất (tháng 11/2021) sẽ xem xét giảm nguồn điện than, đưa ra khỏi tính toán cân đối bảo đảm an ninh năng lượng công suất nguồn điện mặt trời.

Tại cuộc họp lấy ý kiến chuyên gia, nhà khoa học về Quy hoạch điện VIII ngày 19/11, do Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành chủ trì, Thứ trưởng Công thương Đặng Hoàng An khẳng định, tại phương án tính toán cập nhật lần này, Bộ Công thương bổ sung phát triển nguồn điện có xem xét tới yếu tố dự phòng khi tỷ lệ thực hiện nguồn điện không đạt 100% so với quy hoạch và xem xét giảm nguồn điện than theo tinh thần của hội nghị COP 26.

Theo đó, công suất nguồn điện đến năm 2030 vào khoảng 156.000 MW; đến năm 2045 vào khoảng 333.500 MW. Trong tổng cơ cấu nguồn điện, nguồn nhiệt điện than chiếm 25,49%; Điện khí chiếm 9,49%; Điện gió trên bờ chiếm 11,13%; Điện gió ngoài khơi chiếm 2,57%.

So với phương án đưa ra lấy ý kiến vào tháng 3/2021, thì cơ cấu nguồn nhiệt điện than giảm nhẹ, chiếm 25,49% (phương án tháng 3 là 26,7%). Điện khí chiếm 9,49% (phương án tháng 3 là 9,9%). Điện gió trên bờ chiếm 11,13% (phương án tháng 3 là chiếm 10,7%). Điện gió ngoài khơi chiếm 2,57% (phương án tháng 3 là 2%).

Dự thảo quy hoạch điện VIII tính toán phát triển năng lượng tái tạo và năng lượng mới, nhất là điện gió (điện gió trên bờ, ngoài khơi). Bộ Công thương cũng xem xét lại việc phát triển điện mặt trời và đưa ra khỏi tính toán cân đối bảo đảm an ninh năng lượng công suất nguồn điện này, do số giờ vận hành hạn chế (tương đương 4 giờ một ngày), chưa có hệ thống lưu trữ năng lượng. Nếu không tính nguồn điện mặt trời, hệ số dự phòng toàn quốc giảm từ hơn 69% xuống còn 43%, bảo đảm an toàn hệ thống.

Thực tế, trong một báo cáo được công bố bởi Ngân hàng Thế giới (WB), Việt Nam có thể phát triển 5-10 GW điện gió ngoài khơi đến năm 2030, tạo ra khoảng 60 tỷ USD giá trị gia tăng cho nền kinh tế. Nhờ có nguồn gió mạnh, các dự án có thể đạt hệ số công suất lớn hơn 50%, tương đương với hệ số công suất của thủy điện. Do đó, đây là một trong những nguồn bù đắp quan trọng cho hệ thống điện, trong bối cảnh các nguồn năng lượng sơ cấp đang dần cạn kiệt.

Trước đó, vào tháng 10/2021, hơn 200 nhà khoa học đã gửi tâm thư lên Thủ tướng về Quy hoạch điện VIII với mong muốn Thủ tướng Chính phủ xem xét cẩn trọng để Quy hoạch điện VIII nhằm mang lại nguồn điện xanh, sạch… cho hệ thống điện toàn cầu. Nhiều chuyên gia ngành năng lượng cũng phản hồi về việc cần tăng nguồn năng lượng tái tạo trong hệ thống điện, trong bối cảnh nguồn năng lượng sơ cấp đang dần cạn kiệt.

Thực tế, kể cả từ khi Quy hoạch điện VIII chưa được xây dựng xong, để tăng nguồn điện từ năng lượng tái tạo trong hệ thống điện quốc gia, ngày 25/9/2020, Bộ Công thương đã có văn bản số 7201/BCT-ĐL gửi Thủ tướng Chính phủ về việc rà soát danh mục các dự án điện gió theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ý kiến của Ban Kinh tế Trung ương và Ủy ban Kinh tế của Quốc hội. Theo đó, trên cơ sở rà soát về nhu cầu điện, đánh giá cân đối cung cầu và cập nhật tiến độ các dự án nguồn điện trong Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011-2020, có xét đến 2030 điều chỉnh (Quy hoạch điện VII điều chỉnh), Bộ Công thương đã báo cáo và kiến nghị Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung quy hoạch thêm khoảng 7.000 MW điện gió để tăng cường cung cấp điện cho hệ thống, đáp ứng cơ cấu phát triển nguồn điện gió dự kiến đến năm 2025 ở phương án cao là 11.630 MW (tổng công suất các dự án điện gió đã được phê duyệt vào quy hoạch phát triển điện lực khoảng 4.800 MW).

Trước đó, Thủ tướng Chính phủ đã có Văn bản số 693/TTg-CN ngày 9/6/2020 và Văn bản số 795/TTg-CN ngày 25/6/2020 chấp thuận bổ sung quy hoạch danh mục các dự án điện gió và lưới điện đấu nối vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh với tổng công suất khoảng 7.000MW. Tuy nhiên, Bộ Công thương tiếp tục nhận được đề xuất của nhiều địa phương, đặc biệt từ các khu vực có tiềm năng điện gió tốt như Tây Nam Bộ, Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ với tổng công suất lên tới gần 50.000MW. Đồng thời, Ban Kinh tế Trung ương, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Văn phòng Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Văn phòng Chính phủ… cũng có ý kiến chỉ đạo về phát triển một số dự án điện gió.

Đồng thời, qua rà soát tỷ lệ năng lượng tái tạo trong tổng nguồn cung năng lượng sơ cấp cho thấy, năm 2017, năng lượng tái tạo đạt 8.167 KTOE, chiếm 11,4% tổng nguồn cung năng lượng sơ cấp. Trong trường hợp tính thêm các nguồn năng lượng tái tạo đã vận hành và nguồn năng lượng tái tạo đã quy hoạch đến năm 2025 thì tỷ lệ năng lượng tái tạo đạt khoảng 13% tổng cung năng lượng sơ cấp. Do đó, để đáp ứng mục tiêu tỷ lệ các nguồn năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp đạt khoảng 15-20% vào năm 2030; 25-30% vào năm 2045 theo Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/2/2020 của Bộ Chính trị về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo tiếp tục rà soát, xem xét, bổ sung quy hoạch các dự án điện gió khi có đủ điều kiện theo quy định đối với các địa phương có tiềm năng và thuận lợi phát triển điện gió, có khả năng giải toả công suất nhưng hiện có ít dự án và có thể triển khai thực hiện nhanh bổ sung nguồn cung ứng điện cho đất nước tại Văn bản số 693/TTg-CN ngày 9/6/2020. Do đó, Bộ Công thương đã đề xuất bổ sung quy hoạch thêm 74 dự án với tổng công suất khoảng 6.400MW điện gió đồng bộ với các công trình lưới điện.

Thời gian vừa qua, việc phát triển năng lượng tái tạo ở Việt Nam đã có nhiều khởi sắc. Theo số liệu từ Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tính đến ngày 31/10/2021, tổng công suất nguồn năng lượng tái tạo lắp đặt đạt 20.644MW; trong đó, thủy điện chiếm 29,6%; năng lượng mặt trời là 22,57%; năng lượng gió là 5,16%; khí chiếm 10%; dầu xấp xỉ 2% và sinh khối chiếm 0,28% trong tổng công suất nguồn điện.

Cơ chế nào cho nguồn năng lượng tái tạo?

Nhấn mạnh quy hoạch điện có vai trò quan trọng đối với sự phát triển điện lực quốc gia, trong thông báo kết luận cuộc họp về Quy hoạch điện VIII, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành cho rằng cần phải tính toán một cách khoa học, kỹ lưỡng, cân nhắc tất cả yếu tố để bảo đảm mục tiêu cung ứng đủ điện cho phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Theo Phó thủ tướng, tư duy lập dự thảo quy hoạch điện VIII lần này có bước định hình quan trọng khi đưa ra giải pháp bố trí nguồn điện phù hợp với đặc điểm từng vùng, miền và hạn chế tối đa đầu tư đường dây, thất thoát trong truyền tải điện. Bên cạnh đó, cơ cấu nguồn điện phù hợp hơn, giảm năng lượng hoá thạch, tăng năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, đặc biệt là có phương án tăng điện gió trong tổng cơ cấu. Điều này phù hợp với các cam kết của Việt Nam tại hội nghị COP 26 về giảm phát thải carbon, bảo vệ môi trường. Đáng chú ý, thay vì tính nguồn điện mặt trời vào tổng cân đối của hệ thống điện quốc gia, nhà chức trách sẽ tính toán phương án, cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời để đáp ứng các yêu cầu tự sản xuất, tự tiêu dùng. Điều này là phù hợp để vừa giảm thiểu tác động lên hệ thống lưới điện, vừa chủ động việc sử dụng cho người dân.

Phó Thủ tướng Lê Văn Thành cũng yêu cầu Bộ Công thương tiếp thu ý kiến các nhà khoa học, chuyên gia để hoàn thiện dự thảo quy hoạch điện VIII, trong đó tính tới cơ chế, giải pháp để sử dụng hiệu quả, hợp lý hơn nguồn năng lượng mặt trời, trong đó ưu tiên phát triển công nghệ lưu trữ điện. Nguồn điện mặt trời, nhất là mặt trời mái nhà, cần được tập trung phát triển tại các khu, cụm công nghiệp có tiềm năng lớn. Bên cạnh đó, Bộ Công thương cần nghiên cứu cơ chế, chính sách phù hợp để hỗ trợ phát triển điện gió ngoài khơi; cơ chế huy động nguồn vốn để phát triển nguồn điện; đề xuất, làm rõ thêm các phương án để điều hành, bảo đảm an toàn hệ thống.

Dưới góc độ chuyên gia năng lượng, ông Nguyễn Trọng Nghĩa, Trung tâm nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh cho rằng, việc ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo trong Quy hoạch Điện VIII là phù hợp với xu thế phát triển của thế giới. Thời gian vừa qua, việc năng lượng tái tạo chưa phát triển mạnh là do khó khăn về nguồn vốn và cơ chế, chính sách. Do đó trong thời gian tới, nên đưa vào chính sách về an ninh năng lượng tự nhiên như gió, biển, mặt trời… với thứ tự ưu tiên phát triển trong quy hoạch.

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh chia sẻ thêm, hiện nay, các quốc gia trên thế giới đều hướng tới việc tăng cường sản xuất và sử dụng các nguồn năng lượng xanh, giảm phát thải, khai thác tối đa tiềm năng các nguồn năng lượng tái tạo gắn với những cam kết quốc tế về bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, để tận dụng tốt nhất nguồn năng lượng này nhằm đạt phát thải bằng 0 vào năm 2050 thì Việt Nam cần đầu tư rất lớn cho tích trữ năng lượng và truyền tải điện. Đây là yếu tố quan trọng để tận dụng tối đa nguồn năng lượng, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nguồn năng lượng này.