Bầu và công nhận hiệu trưởng: Những khoảng trống pháp lý trong trường đại học công lập

Luật Giáo dục đại học sửa đổi bổ sung cũng như các Nghị định triển khai thi hành các luật này đã và đang bắt đầu áp dụng trong thực tiễn nhưng có nhiều khoảng trống pháp chưa điều chỉnh kịp, gây khó khăn cho các trường đại học công lập nói riêng cũng như cơ sở giáo dục đại học công lập nói chung.

Các cơ sở giáo dục đại học (GDĐH) công lập hiện nay chịu sự chi phối của luật GDĐH vừa có Hội đồng trường vừa có Hiệu trưởng và cũng là đơn vị sự nghiệp công lập chịu sự chi phối của luật Viên chức, luật Quản lý sử dụng tài sản công, luật Đầu tư công, luật Ngân sách nhà nước, luật Khiếu nại, luật Tố cáo…nên đã xảy ra một số vấn đề phát sinh trong quản lý.

Câu chuyện bổ nhiệm hiệu trưởng tại Trường ĐH Sư phạm kỹ thuật TP.HCM vừa qua làm lộ ra nhiều khoảng trống về pháp lý

Ai là “người đứng đầu” các cơ sở GDĐH công lập?

Luật Viên chức hiện hành và Nghị định 115/2020/NĐ-CP có hơn 100 lần đề cập về người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập. Hầu hết các quy định đối với “người đứng đầu” đơn vị sự nghiệp công lập là Giám đốc/Hiệu trưởng…

Luật GDĐH điều chỉnh về các cơ sở GDĐH, là đơn vị sự nghiệp công lập, thì không đề cập đến “người đứng đầu” là ai nên tùy từng quy định cụ thể về nhiệm vụ, quyền hạn của Hội đồng trường, Chủ tịch Hội đồng trường, Hiệu trưởng mà xác định chủ thể nào là “người đứng đầu” được quy định trong hệ thống luật Viên chức.

Chẳng hạn, luật Viên chức quy định “Thẩm quyền bổ nhiệm viên chức giữ chức vụ quản lý do người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập quyết định hoặc đề nghị cấp có thẩm quyền quyết định theo phân cấp quản lý” (Điều 37). Lúc này, đối chiếu với luật GDĐH để xác định là ai. Ví dụ, “người đứng đầu” có thẩm quyền bổ nhiệm phó hiệu trưởng, kế toán trưởng và một số chức danh quản lý khác (nếu được Quy chế tổ chức và hoạt động của cơ sở GDĐH quy định) là Hội đồng trường. Còn “người đứng đầu” có thẩm có thẩm quyền bổ nhiệm các chức danh quản lý khác trong cơ sở GDĐH là hiệu trưởng.

Tuy nhiên, khi áp dụng thực tế, nếu phó Hiệu trưởng, kế toán trưởng muốn nghỉ không lương, thì người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập là Hiệu trưởng hay Hội đồng trường đồng ý? Vì những chức danh này do Hội đồng trường bầu, nhưng Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm quản lý, điều hành các hoạt động của cơ sở GDĐH theo quy định của pháp luật.

Liên quan đến vấn đề này, ngày 8.1.2021, Bộ Nội vụ có công văn 110/BNV-CCVC trả lời Bộ GD-ĐT về nội dung Bộ GD-ĐT xin ý kiến để xác định ai là người đứng đầu trường đại học công lập, trong đó nêu: “Từ những văn bản pháp luật có liên quan quy định về nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền hạn của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị theo quy định của pháp luật chuyên ngành có liên quan và trên cơ sở quy định của luật GDĐH, Bộ Nội vụ cho rằng Hiệu trưởng sẽ là người đứng đầu cơ sở GDĐH công lập”.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, về quản trị nhà trường, Hội đồng trường (trong đó có đại diện cơ quan Nhà nước đang quản lý trực tiếp trường) là cơ quan có thẩm quyền cao nhất, có quyền quyết định các vấn đề lớn kể cả cơ cấu tổ chức, nhân sự quan trọng của cơ sở GDĐH. Chủ tịch Hội đồng trường là người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền cao nhất đó. Còn trong quản lý và điều hành các công việc hành chính, thì Hiệu trưởng là người đứng đầu bộ máy hành chính của trường. Điều này phù hợp với Nghị quyết 19-NQ/TW của Đảng năm 2017 đó là, nâng cao hiệu lực, hiệu quả cơ chế hội đồng trường trong các trường đại học theo hướng, hội đồng trường là cơ quan thực quyền cao nhất của trường đại học”.

Đang có nhiều khoảng trống pháp lý xung quanh các Hội đồng trường của ĐH công lập

Ngoài ra, các văn bản pháp luật khác (như luật Viên chức, luật Quản lý sử dụng tài sản công, luật Khiếu nại, luật Tố cáo, và Nghị định 115/2020/NĐ-CP quy định về tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức…) quy định nhiều nội dung về nhiệm vụ quyền hạn của “thủ trưởng đơn vị”, “người đứng đầu” đơn vị sự nghiệp công lập. Để thực hiện các quy định này, phải đối chiếu với từng lĩnh vực để “phân định trách nhiệm và quyền hạn” cụ thể giữa Hội đồng trường và Hiệu trưởng trong quy chế tổ chức và hoạt động của trường. Chính điều này gây ra việc hiểu không thống nhất về người đứng đầu, tập thể lãnh đạo, gây lúng túng trong thực hiện qui trình tổ chức nhân sự.

Như vậy, luật GDĐH có sự “tích hợp” vai trò người đứng đầu giữa Hội đồng trường và Hiệu trưởng, nên các văn bản liên quan về các trường ĐH công lập cần thiết phải bổ sung quy định về nguyên tắc xác định người đứng đầu để tránh sự bất cập khi thực thi nêu trên.

Thủ tục giao quyền Hiệu trưởng, giao phụ trách trường như thế nào?

Hiện nay, tình trạng, một số cơ sở GDĐH công lập không thực hiện thủ tục bầu Hiệu trưởng như trong luật GDĐH quy định, tức là Hội đồng trường bầu, gửi Nghị quyết đến cơ quan chủ quản đề nghị công nhận; mà Hội đồng trường ban hành Nghị quyết giao quyền Hiệu trưởng, giao phụ trách trường và không thực hiện thủ tục công nhận. Vậy các nghị quyết này có cần được cơ quan chủ quản công nhận không? Thời gian giữ các chức vụ đó là bao lâu? Trong thời gian quản lý, nếu các chức danh này có hành vi vi phạm đến mức xử lý kỷ luật thì ai có thẩm quyền xử lý. Đây là những câu hỏi gây lúng túng cho nhiều trường.

Theo Khoản 3 Điều 47 Nghị định 115/2020/NĐ-CP về tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức thì “Trường hợp đơn vị sự nghiệp công lập chưa kiện toàn người đứng đầu, căn cứ yêu cầu nhiệm vụ, cấp có thẩm quyền bổ nhiệm xem xét, quyết định và chịu trách nhiệm việc giao quyền hoặc giao phụ trách đơn vị sự nghiệp công lập cho đến khi bổ nhiệm người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập. Thời gian giao quyền, giao phụ trách không tính vào thời gian giữ chức vụ khi bổ nhiệm”.

Vừa qua, ông Ngô Văn Thuyên, Chủ tịch Hội đồng trường của Trường ĐH Sư phạm kỹ thuật TP.HCM (trái) đã nộp đơn từ chức

Với quy định này, “cấp có thẩm quyền” trong các đơn vị sự nghiệp công lập khác thì rất đơn giản, tức ai bổ nhiệm thì người đó có quyền giao quyền, giao phụ trách. Ví dụ Bộ trưởng Bộ Y tế Bổ nhiệm Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy thì sẽ là người giao quyền, giao phụ trách. Nhưng đối với cơ sở GDĐH thì theo cơ chế “đặc thù”, cấp có thẩm quyền trong trường hợp này là “Hội đồng trường” hay “cơ quan chủ quản” nên hiện nay vấn đề này chưa được pháp luật quy định rõ. Vì vậy, mới dẫn đến những tình huống có trường hợp Hội đồng trường ra Nghị quyết giao quyền Hiệu trưởng, giao phụ trách đơn vị mà không cần có sự “công nhận” của cơ quan chủ quản; và có trường hợp Hội đồng trường ra Nghị quyết giao quyền Hiệu trưởng nhưng có sự “công nhận” của cơ quan chủ quản.

Vì pháp luật chưa quy định rõ, nên không thể khẳng định vấn đề này trong trường đại học công lập là đúng hay sai. Theo quan điểm cá nhân của tôi thì nên để Hội đồng trường chủ động giao quyền hoặc giao phụ trách cho đơn vị mình. Tuy nhiên, nếu không có giới hạn thời gian giao quyền, giao phụ trách thì sẽ có tình trạng lạm dụng vấn đề này, bỏ qua thủ tục công nhận của cơ quan chủ quản. Vì vậy, cần giới hạn thời gian giao quyền hoặc giao phụ trách không nên quá 9 tháng; tức là việc giao này chỉ để phục vụ quá trình làm nhân sự chính thức.