Giải cứu ‘kẻ hủy diệt’ của vùng Amazon

Cá hải tượng long (arapaima) là một trong những loài cá nước ngọt lớn nhất trên thế giới

Trong thế giới cá, loài cá hải tượng long (arapaima) khá đặc biệt. Được tìm thấy ở lưu vực sông Amazon, cá hải tượng long là một trong những loài cá nước ngọt lớn nhất trên thế giới. Nó có khả năng dài đến 3 m và nặng 200 kg.

Loài cá này có thể sống trong môi trường nước ít oxy và tồn tại một ngày mà không cần đến nước. Nó ăn cá, chim, thằn lằn và động vật có vú nhỏ, nghiền nát con mồi bằng chiếc lưỡi phủ đầy răng.

Kiệt tác của tiến hóa này còn có một lớp vảy tuyệt vời. Theo CNN, các nhà nghiên cứu xem lớp vảy này như một chiếc áo chống đạn, bảo vệ cá hải tượng long khỏi các cuộc tấn công của cá cọp (piranha).

Cá hải tượng long là kẻ hủy diệt trong vương quốc động vật. Tuy nhiên, loại cá này thịt rất ngon. Tại địa phương, cá hải tượng long còn được gọi là “cá tuyết của Amazon” nhờ phần thịt trắng săn chắc và ít xương. Loại cá này là một nguồn thực phẩm quan trọng với cộng đồng địa phương và món ăn được yêu thích ở một số thành phố lớn nhất của Brazil.

Việc đánh bắt quá mức dẫn đến suy giảm số lượng cá hải tượng long và nhà chức trách phải cấm đánh bắt chúng trong những năm 1990. Tuy nhiên, tình trạng đánh bắt bất hợp pháp vẫn tiếp diễn khiến cá hải tượng long biến mất khỏi Amazon. Song, hai thập niên nỗ lực của các nhà bảo tồn và cộng đồng địa phương đã giúp hồi sinh cá hải tượng long.

Sự tham gia của cộng đồng

CNN dẫn lời nhà sinh thái học João Campos-Silva của tổ chức Institutio Juruá (Brazil) cho biết ngày nay cá hải tượng long bị cấm đánh bắt tại Brazil, ngoại trừ ở các khu vực có thỏa thuận quản lý cộng đồng. Institutio Juruá là một trong những tổ chức hợp tác với cộng đồng và ngư dân trong các chương trình cấp cơ sở để nuôi trồng bền vững và cuối cùng là hồi sinh loài này.

Ngư dân chất một con cá hải tượng long lên thuyền ở vùng Tây Amazon trong khu bảo tồn Ituxi vào ngày 20.9.2017

Trong mùa mưa, cá hải tượng long sống trong các khu rừng ngập nước và sinh sản tại đó. Chúng quay trở lại hồ khi mực nước giảm. Từ 10 năm trước, Institutio Juruá đã bắt đầu một chương trình tại sông Juruá và các hồ xung quanh ở bang Amazonas, phía bắc Brazil, nhằm kiểm tra số lượng cá hải tượng long và tính toán hạn ngạch đánh bắt bền vững cho mỗi hồ cho năm sau (không quá 30% số lượng cá trưởng thành).

Cộng đồng địa phương canh gác các lối vào hồ quanh năm để ngăn những kẻ đánh cá bất hợp pháp đến từ bên ngoài. Ngư dân chỉ được phép thu hoạch cá hải tượng long trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 11 và bất kỳ con cá nào nhỏ hơn 1,55 m sẽ được thả đi.

Ông Francisco das Chagas Melo de Araújo (còn được gọi là Seu Preto) là thủ lĩnh cộng đồng Xibauazinho ở bang Amazonas, một trong những nơi đầu tiên bắt đầu chương trình. “Trước khi có chương trình quản lý cá hải tượng long, chúng tôi không có quyền canh gác những cái hồ này. Những người đánh cá thương mại không chừa lại con cá nào, khiến số lượng loài này gần như cạn kiệt”, ông Seu Preto nói.

Trả lại cá cho vùng Amazon

Ông Seu Preto cho biết sau 11 năm thực hiện chương trình, có hơn 4.000 con cá hải tượng long trong các hồ của cộng đồng Xibauazinho. Nghiên cứu của ông Campos-Silva về các hồ xung quanh sông Juruá trong cùng thời kỳ cho thấy số lượng cá hải tượng long đã tăng gấp bốn lần. Khi số cá thể tăng lên, cá hải tượng long di cư đến các hồ mới và mở rộng phạm vi phân bố. Ông ước tính hiện khoảng 330.000 con cá hải tượng long sống trong 1.358 hồ ở 35 khu vực được quản lý, với hơn 400 cộng đồng tham gia quản lý chúng.

Nhà khoa học này cũng chỉ ra thu nhập từ đánh bắt cá cộng đồng đang “tạo ra các lợi ích xã hội rõ ràng”, giúp xây trường học, cải thiện cơ sở hạ tầng, an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe, cũng như thúc đẩy bình đẳng giới.

Số cá hải tượng long đã tăng trở lại nhờ các chương trình bảo tồn kết hợp với cộng đồng

Bà Raimunda Pires de Araújo, con gái của ông Seu Preto, cho biết mình không có thu nhập trước khi chương trình quản lý cá được triển khai. Hiện bà đang kiếm tiền từ việc chế biến và làm sạch cá. “Cơ hội này giúp chúng tôi tăng quyền tự chủ để đấu tranh cho một cuộc sống tốt đẹp hơn”, bà nói. Ông Seu Preto cũng khuyên những người đánh cá bất hợp pháp hoạt động có tổ chức, tham gia một chương trình đánh bắt hợp pháp và bắt đầu thu hoạch bền vững.

Trong khi đó, ông Campos-Silva hy vọng các phản hồi tích cực từ chương trình tạo ra sẽ khuyến khích nhiều cộng đồng tham gia hơn và giúp bảo tồn nhiều động vật hoang dã khác của Amazon.