Hàng chục cá thể voi nhà tự do, thoải mái kiếm ăn trong rừng Vườn quốc gia Yok Đôn cho thấy việc chuyển đổi sang mô hình du lịch thân thiện với voi là lối mở để bảo tồn đàn voi nhà Đắk Lắk đang trên đà sụt giảm về số lượng.
Mùa mưa Tây nguyên kéo dài, rừng khộp vùng lõi Vườn quốc gia (VQG) Yok Đôn (Đắk Lắk) xanh thẫm cây lá. Dưới tán rừng rậm rạp, voi cái H’Khun thong thả tìm những nhánh cây nhiều lá non làm thức ăn. Gần đó, voi Khăm Phanh rào rào bẻ những cành le cho vào miệng, chiếc vòi vung lên mạnh mẽ, dù dáng điệu khoan thai, chậm rãi…
Giữ một khoảng cách đủ gần để theo dõi voi, nài Y Mưk ngồi nghỉ ở gốc cây dầu sau khi lội bộ mấy cây số cùng voi trong rừng khộp. Anh cho biết đàn voi thả trong rừng tự nhiên của VQG Yok Đôn đang đông dần lên. “Hằng ngày, mình cùng mấy anh em nài đưa voi đến nhiều chỗ trong rừng để có thêm thức ăn, nước uống, chỗ tắm mới. Voi được chia thành khu vực kiếm ăn riêng, khi nào có khách du lịch vào rừng thì hướng dẫn viên sẽ gọi điện báo để dẫn voi đến địa điểm thuận lợi cho khách nhìn ngắm”, Y Mưk tóm tắt công việc của mình.
Du khách nước ngoài tham gia tour du lịch thân thiện với voi ở VQG Yok Đôn
ẢNH: ĐỨC GIỎI
Dẫn chúng tôi vào rừng, ông Vũ Đức Giỏi, Phó giám đốc Trung tâm giáo dục môi trường và dịch vụ VQG Yok Đôn, chỉ vào Khăm Phanh cho biết đây là con voi cái 45 tuổi, đến từ xã Ea R’bin, H.Lắk cũ (tỉnh Đắk Lắk), cách VQG hơn 100 km. Ông Giỏi kể Khăm Phanh từng gắn bó với gia đình chủ nuôi Ma Thanh từ nhỏ, đến năm 2006 được hợp đồng cho một người sử dụng làm du lịch cưỡi voi ở xã Liên Sơn Lắk. Nhiều lần Ma Thanh lên thăm, thấy con voi yêu quý của mình có biểu hiện bị ngược đãi nên quyết định đưa Khăm Phanh về lại nhà. Năm 2021, thông qua chính sách cứu hộ voi nhà, Tổ chức động vật châu Á (AAF) tài trợ cho chủ voi một khoản tiền khá lớn đền bù công chăm sóc để Trung tâm bảo tồn voi Đắk Lắk đưa Khăm Phanh trở về đời sống bán hoang dã vùng Buôn Đôn.
“Đến nay, có 7 con voi được giải cứu như Khăm Phanh từ các hộ dân, tổ chức du lịch để đưa vào VQG Yok Đôn. Cùng với 3 voi của vườn, tổng cộng tại đây có 10 cá thể voi; bao gồm 4 voi đực, 6 voi cái. Khi đưa vào làm du lịch thân thiện với voi, chỉ sử dụng voi cái, còn voi đực thì không sử dụng do bản tính khó lường, nguy hiểm hơn”, ông Giỏi thông tin.
Theo ông Giỏi, từ tháng 7.2018, với sự hỗ trợ của tổ chức AAF, VQG Yok Đôn thực hiện thí điểm mô hình du lịch thân thiện với voi, không tổ chức dịch vụ cưỡi voi. Những năm gần đây, mô hình du lịch mới này đã thu hút đáng kể du khách đến với VQG, qua đó doanh thu cũng tăng lên. Điều đáng mừng nhất là mô hình góp phần quan trọng vào việc nâng cao phúc lợi cho voi nhà. Các chú voi sống trong VQG Yok Đôn cả ngày lẫn đêm, thoải mái đi lại kiếm ăn từ các loại cây cỏ ưa thích.
“Voi có nhu cầu ăn rất lớn, mỗi ngày cần đến 300 kg thức ăn nên ngoài vài tiếng đồng hồ ngủ nghỉ, còn lại hầu hết thời gian dành cho việc kiếm ăn. Trong môi trường tự nhiên này, khả năng sống theo bầy đàn của voi được phục hồi, điều kiện sống được cải thiện rất nhiều. Chúng khỏe mạnh hơn do ăn uống đầy đủ, thoải mái vui chơi, ngâm mình tắm sông suối, không bị gò bó, ép buộc như khi làm du lịch cưỡi voi”, ông Giỏi cho hay.
Chật vật “cai cưỡi voi”
Từ năm 2022 trở về trước là thời kỳ hoàng kim của du lịch cưỡi voi ở Buôn Đôn. Vào cao điểm mùa lễ, tết, mỗi ngày vùng này đón hàng ngàn lượt khách tham gia tour cưỡi voi đi qua buôn làng, vượt sông Sêrêpốk, vào rừng khộp…
Tuy nhiên, vào tháng 2.2023, Trung tâm du lịch Buôn Đôn (thuộc Công ty TNHH MTV xuất nhập khẩu 2.9 Đắk Lắk), đơn vị kinh doanh du lịch lớn nhất ở Buôn Đôn, bất ngờ thông báo dừng hoạt động du lịch cưỡi voi. Ông Võ Ngọc Trung Đan, quản lý điều hành du lịch của trung tâm, nhớ lại: “Mới đầu, khi trung tâm chấm dứt sử dụng voi để cưỡi, khá nhiều du khách tỏ vẻ thất vọng. Chúng tôi phải giải thích rất nhiều cho khách về mục đích của việc dừng cưỡi voi là nhằm tránh ngược đãi, bảo đảm sức khỏe, phúc lợi cho voi, giữ an toàn cho khách, góp phần bảo tồn voi nhà… Nhưng không phải ai cũng thông cảm, thấu hiểu chuyện này”.
Hai voi nhà được đưa vào VQG Yok Đôn sống bán hoang dã
ẢNH: ĐỨC GIỎI
Trước đó, Trung tâm du lịch Buôn Đôn đã từng tạm dừng dịch vụ cưỡi voi nhiều tháng sau một vụ tai nạn. Cụ thể, ngày 19.7.2020, chị Đ.T.B (32 tuổi, ở Hà Nội) cùng 2 con nhỏ đang cưỡi trên lưng một voi cái của trung tâm thì bất ngờ con voi đực đi bên cạnh lao vào húc làm voi cái ngã lăn. Sự cố khiến 3 mẹ con rơi xuống đất từ bành voi, chị B. bị đa chấn thương, phải vào Bệnh viện Chợ Rẫy (TP.HCM) điều trị. Sau vụ việc trên, UBND H.Buôn Đôn (cũ) có văn bản yêu cầu các doanh nghiệp kinh doanh du lịch trên địa bàn có sử dụng voi tạm ngưng dịch vụ cưỡi voi, đồng thời phải xây dựng phương án đảm bảo an toàn cho khách khi sử dụng dịch vụ liên quan đến voi…
Hiện nay, sau khi Trung tâm du lịch Buôn Đôn dừng dịch vụ cưỡi voi, du khách đến đây mua vé vào cổng, có thể mua thêm vé để tham quan voi. Khi đứng ngắm voi bên ngoài khoảnh đất có hàng rào kẽm gai cạnh bờ sông Sêrêpốk, du khách có thể mua thêm mía cây, chuối cho voi ăn, tạo dáng để chụp ảnh… Theo ông Võ Ngọc Trung Đan, việc “cai cưỡi voi” cũng khiến lượng du khách và doanh thu của trung tâm giảm sút đáng kể. “Nhiều du khách khi biết trung tâm không cho cưỡi voi nữa đã “quay xe” đổ về vùng Lắk, nơi vẫn còn tổ chức du lịch cưỡi voi”, ông cho hay.
Gập ghềnh lối mở
Du lịch thân thiện với voi là một trong 2 dự án được tổ chức AAF tài trợ tại Đắk Lắk nhằm thay thế dịch vụ cưỡi voi, tạo sản phẩm mới, phát triển du lịch một cách bền vững gắn với công tác bảo tồn voi. Theo bà Lê Thị Mỹ Trinh, Quản lý phúc lợi động vật của AAF, việc chuyển đổi mô hình du lịch thân thiện với voi ở Buôn Đôn tương đối thành công, nhất là ở VQG Yok Đôn. Sau khi thí điểm hỗ trợ VQG Yok Đôn năm 2018, AAF làm việc với UBND tỉnh Đắk Lắk và ký kết ghi nhớ hợp tác vào năm 2021. Theo đó, UBND tỉnh nhất trí nhân rộng mô hình du lịch thân thiện với voi trên địa bàn tỉnh.
Tuy nhiên, khác với thành công ở Buôn Đôn, lối mở du lịch thân thiện với voi ở Lắk còn khá gập ghềnh. Mô hình này có điều kiện bắt buộc là phải có rừng để thả voi, sau đó du khách vào rừng tham quan, ngắm nhìn các hành vi của voi trong tự nhiên. Ở địa bàn H.Lắk (cũ), khó khăn lớn nhất trước đây là rừng tự nhiên để thả voi khá hẹp, chỉ còn tập trung nhiều ở Ban Quản lý rừng lịch sử – văn hóa – môi trường hồ Lắk, với tổng diện tích tự nhiên 10.325 ha, trong đó đất có rừng là 7.865 ha.
Hồi cuối năm 2022, đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí của Ban Quản lý rừng lịch sử – văn hóa – môi trường hồ Lắk đã được UBND tỉnh Đắk Lắk phê duyệt. Theo đó, voi nhà được phép thả vào rừng thuộc quản lý của đơn vị này để làm du lịch thân thiện với voi tương tự ở VQG Yok Đôn. Ông Nguyễn Đức, Giám đốc Ban Quản lý rừng lịch sử – văn hóa – môi trường hồ Lắk, cho biết đơn vị luôn tạo điều kiện cho các chủ voi đưa voi nhà vào rừng; giúp voi có môi trường sinh hoạt thoải mái, tìm kiếm thức ăn, bảo đảm phúc lợi nhiều hơn.
“Tuy nhiên, dù có sự hỗ trợ của tổ chức AAF cho voi làm du lịch thân thiện nhưng đến nay mới chỉ có một chủ voi đăng ký đưa voi vào rừng hồ Lắk. Phần lớn voi nhà trên địa bàn vẫn còn ở bên ngoài, cho du khách thuê cưỡi, vì theo nhiều chủ voi, loại hình du lịch cưỡi voi này đem lại thu nhập cao hơn”, ông Đức thông tin. (còn tiếp)
Tiếp xúc gần voi “không phải là thân thiện”
Theo bà Lê Thị Mỹ Trinh, việc Trung tâm du lịch Buôn Đôn thực hiện dừng du lịch cưỡi voi là bước tiến quan trọng. Hiện đơn vị này không còn dịch vụ cưỡi voi mà chỉ có chụp ảnh với voi, cho voi ăn… “Tuy nhiên, với góc nhìn của tổ chức AAF thì không cưỡi voi, đồng thời không tiếp xúc gần với voi mới là thân thiện, vì tiếp xúc gần với voi có thể dẫn đến nguy cơ mất an toàn cho du khách. Việc cho voi ăn trực tiếp hoặc tắm cho voi, ngồi trên lưng voi chụp hình, cũng không thể gọi là hoạt động thân thiện với voi. Ngay cả việc làm tiệc buffet cho voi ăn cũng có thể nguy hiểm khi có đông người ở gần voi”, bà Trinh nhìn nhận.
Nguồn: thanhnien.vn
