Chuyện sau bút danh Đynh Trầm Ca và bài hát ‘Ru con tình cũ’

Đó cũng là bước ngoặt lớn trong hành trình sáng tác của Đynh Trầm Ca. Ca khúc này đã ghi tên tuổi Đynh Trầm Ca vào giới âm nhạc Việt. Với điệu boston buồn, những ca từ như những vần thơ đẹp: “Ba năm qua em trở thành thiếu phụ/Ngồi ru con như ru tình buồn…/Ôi, ba năm qua rồi, lòng chưa nguôi gió bão…/Người xa xôi phương nào, người oán trách gì không?”.

Tại sao không phải Đinh mà là Đynh?

Tên thật ông là Mạc Phụ, nhưng lại lấy bút danh là Đynh Trầm Ca. Xung quanh cái họ lạ này có nhiều giai thoại thú vị: nhiều người không rõ Đinh Trầm Ca hay Đynh Trầm Ca? Tôi cũng thắc mắc chuyện này nên có dịp nhâm nhi cùng ông, tôi hỏi: “Chữ Đynh là ý nghĩa gì chú nhỉ, sao chú lại lấy cái họ này đặt bút danh?”. Ông cười nhẹ giải thích: “Thật ra chú lấy họ mẹ là họ Đinh, nhưng để “phản ứng” với một nhà làm tự điển đương thời gốc Quảng Ngãi cứ đổi tất tần tật chữ i (ngắn) sang y (dài) nên chú bèn… viết ngược lại chơi, rồi bạn bè, đồng nghiệp thấy cái họ “Đynh” là lạ, hay hay nên viết riết thành quen, chứ chữ “Đinh” (i) mới chính xác”.

Về Ru con tình cũ, ca khúc này ra đời đã gắn liền với một giai thoại khá thú vị mà giới văn nghệ thường kể cho nhau nghe: Vào giữa thập niên 1960, trên quãng đường từ ngã tư Hà Lam đến Trường Tiểu La của một thị trấn nhỏ thuộc tỉnh Quảng Nam (cũ) có một cô nữ sinh trung học ngày hai buổi ôm cặp đi về trên con đường phố nhỏ. Cô ấy tên Hồ Thị Thu, người vùng quê thường gọi là Thu Chuẩn (vì ba cô tên Chuẩn) để phân biệt với những người tên Thu khác. Nữ sinh Hồ Thi Thu xinh đẹp với khuôn mặt trái xoan, mái tóc mượt dài, làn da trắng hồng và cặp mắt long lanh như sóng nước hồ thu đã làm cho nhiều trai làng say đắm. Và chàng thanh niên Mạc Phụ đã thương thầm cô nữ sinh bằng ca khúc Ru con tình cũ.

Và người con gái tên Thu ấy đã hiển hiện trong thơ ông rất đẹp qua bài thơ Cây đàn thương nhớ: “Buổi ta vác cây đàn ngang trường cũ/Ai như em đứng ngó cuối hành lang/Ai như ta ngồi mơ sau cửa lớp/Có lẽ nào mình còn đó sao,Thu?…”. Bài thơ này được nhiều học sinh, sinh viên chép tay rồi truyền tụng, vì thế mà tên tuổi của ông nổi danh từ đó.

Ngày đó tôi thuộc nhiều bài thơ tình của ông qua nhiều người truyền miệng và chép tay. Qua ngôn ngữ thơ, tôi đoán ông viết từ những năm trước 1975. Một dịp gặp ông ở Sài Gòn (lúc này ông theo vợ về miền Tây, thi thoảng mới lên Sài Gòn), tôi hỏi hoàn cảnh ra đời những bài thơ này, nhưng gần như ông không nhớ: “Chú không nhớ mình làm thơ từ khi nào, chỉ biết rằng khi cái buồn thương man mác chất chứa, khi nỗi đau cái khổ dồn nén, thế là bật ra thơ. Thời đó, làm gì có tiền để in thơ, nên thơ sáng tác ra chỉ chép vào tập giấy, rồi thất lạc không hay. Có khi người khác nhặt được, họ đem ra đọc, mình nghe quen quen, rồi chợt nhớ ra thơ mình. Mãi đến năm 1969, lúc đó chú gần 30 tuổi thì được một người yêu thơ, nhạc tài trợ kinh phí mới in được tập thơ đầu tiên Mắt đêm. Tập thơ này viết từ năm 1958, được một nhà nghiên cứu giới thiệu là một trong 5 tập thơ tiêu biểu của năm 1969 của miền Nam”, nhạc sĩ Đynh Trầm Ca tâm sự.

Thơ là người tình đầu tiên, nhạc là người tình đem đến sự thăng hoa tột cùng

Chia sẻ về nghề, nhà thơ Đynh Trầm Ca nói: “Thơ là người tình đầu tiên và người tình ấy dõi theo ta suốt cả cuộc đời chìm nổi. Nhạc là người tình đem đến sự thăng hoa tột cùng. Không ngạc nhiên khi nhiều nhà thơ gọi tôi là nhạc sĩ, ngược lại nhạc sĩ thì lại gọi tôi là nhà thơ. Cả hai thứ trên cuộc đời này tôi đều… chơi được. Tôi vốn không có duyên được sống và sinh hoạt trong môi trường nghệ thuật chuyên nghiệp, nhưng ý thức sáng tạo trỗi dậy mạnh mẽ ngay khi còn ngồi ghế nhà trường. Thời ấy, những bài thơ tôi làm được phổ biến trong bạn bè, rồi viết nhạc cũng chỉ để hát chơi không ngờ được cộng đồng yêu mến”.

Sau Ru con tình cũ, một loạt ca khúc nổi tiếng khác của ông được viết vào thập niên 1990. Thời gian này ông đưa vợ con về miền Tây sinh sống. Tại đây, ông có dịp trải nghiệm và có thời gian đi thực tế khắp các tỉnh thành Tây Nam bộ. Cảnh sông nước hữu tình, đồng bằng bát ngát miền Tây đã khiến cho tâm hồn nhạc sĩ trào dâng cảm xúc lẫn sự sáng tạo; và những bài hát Sông quê, Nỗi buồn con sáo, Điệu hò phu thê, Bên cầu nhớ người ra đời từ đó. Đặc biệt ca khúc Sông quê có hàng chục ca sĩ thể hiện, với lời thơ và nhạc điệu dễ thấm vào lòng người.

Khoảng năm 2010, Đynh Trầm Ca đưa cả gia đình về quê Quảng Nam sinh sống. Tại đây ông mở một quán cafe sân vườn thuộc khuôn viên nhà, khách hàng ủng hộ khá đông, các văn nghệ sĩ đi công tác miền Trung cũng tranh thủ ghé quán thăm ông. Quán cà phê là nguồn thu nhập chính để nuôi sống cả gia đình ông. Thi thoảng ông vào TP.HCM theo lời mời bạn bè, nhưng rồi những chuyến đi cũng ít dần theo sức khỏe của ông.

Từ khi ông và gia đình về Quảng Nam, chúng tôi ít khi gặp nhau, chỉ khi đi công tác ở Đà Nẵng thì tôi ghé thăm ông hoặc thỉnh thoảng 1 – 2 năm ông vào TP.HCM thăm bè bạn một lần. Gặp tôi ông bảo: “Chú giờ già rồi, bảy mấy tuổi rồi, về quê ẩn dật lo mồ mả tổ tiên gia tộc. Làm con phải có bổn phận hương khói cho ông bà. Vả lại sức khỏe bây giờ cũng yếu rồi, không cho phép ‘tung tăng’ như ngày xưa nữa, giờ uống vài ly rượu đã say”. Rồi ông nhắn nhủ: “Nếu có dịp đi công tác ở miền Trung thì ghé chú chơi. Cháu còn trẻ phải cố gắng lo công việc, đừng lậm vào thơ phú nhiều quá, để nàng thơ bắt chẹt thì khổ”. Nắm bàn tay ông, tôi thật xúc động khi nhìn thấy những nếp nhăn và mái tóc bạc trắng nơi mái đầu nhạc sĩ…

Vĩnh biệt ông, một thi sĩ, một nhạc sĩ tài hoa, một người con xứ Quảng mà tôi luôn luôn kính quý.