VTV.vn – Một trong những yếu tố chủ chốt cuốn hút du khách tới Đảo Phục Sinh là khoảng 1.000 pho tượng moai và những bí ẩn gắn liền với chúng.
® Cấm sao chép dưới mọi hình thức nếu không có sự chấp thuận bằng văn bản. Ghi rõ nguồn VTV.vn khi phát hành lại thông tin từ website này.
Trong những năm gần đây, đảo Phục Sinh (Rapa Nui) đón hơn 100.000 du khách mỗi năm. Phần lớn họ bị cuốn hút bởi những bức tượng đá cổ đại (moai), với khoảng 1.000 pho tượng rải khắp hòn đảo. Nhiều lớp lịch sử của hòn đảo này – bao gồm câu chuyện về các pho tượng và những người Polynesia đặt chân tới đây cách nay khoảng 1.000 năm – vẫn chìm trong màn sương bí ẩn.
Những bức tượng moai trên đảo Phục Sinh
Hòn đảo nhỏ và cuộc sống không dễ dàng
Rapa Nui chỉ cao hơn mặt biển 500m ở điểm cao nhất, bằng phẳng, ít thung lũng, lại chịu gió mạnh và mưa thất thường. Nước ngọt ở đây luôn ở mức báo động: hồ miệng núi lửa có, nhưng các dòng chảy thì hiếm vì nền đá xốp khiến nước mưa thấm xuống rất nhanh. Các phát hiện khảo cổ cho thấy đảo từng có rừng cọ bao phủ, nhưng chúng biến mất sau nhiều thế kỷ chặt hạ, cộng với sự tàn phá của loài chuột Polynesia xâm nhập.
Biển bao quanh đảo lại nghèo dinh dưỡng, ít rạn san hô, không có đầm phá để cung cấp thủy sản phong phú. Người Rapa Nui sống dựa vào khoai lang, khoai mỡ, khoai sọ chịu hạn và mía trồng trong các ruộng đá vụn; protein của họ chỉ đến từ những loài cá ven bờ, kiếm được bằng lưới, bẫy hoặc câu truyền thống.
Giữa điều kiện tự nhiên khắc nghiệt như vậy, việc họ tạo ra khoảng 1.000 tượng moai – mỗi tượng nặng hàng chục tấn – vừa phi lý, vừa vĩ đại.
Những nghệ nhân cổ xưa đó là ai, và vì sao họ dựng nên những hình tượng khổng lồ ấy? Họ đã vận chuyển các khối đá nặng tới gần 14 tấn bằng cách nào? Điều gì đã xảy ra với nền văn minh của họ?… Cho đến nay, chưa có lời giải trọn vẹn.
Cách người xưa di chuyển những bức tượng moai đi khắp đảo vẫn là ẩn số với khoa học ngày nay
Những công trình của ý chí
Người ta cho rằng những tượng moai sau khi được đục tạc tại các mỏ đá đã “đi bộ” – hay nói đúng hơn là được “lắc qua lắc lại” – từ mỏ đá đến vị trí cuối cùng. Cộng đồng sẽ phối hợp đẩy và giữ thăng bằng để những pho tượng tiến dần lên phía trước. Cách họ đặt được những “chiếc mũ” nặng làm từ đá đỏ scoria (pukao) lên đầu tượng cũng là một bí ẩn mà gần đây các nhà nghiên cứu mới giải mã. Một nghiên cứu công bố trên PLOS One tháng 1/2019 cho rằng, vị trí đặt các moai liên quan đến nguồn nước ngọt trên đảo.
Dưới chân mỗi moai là ahu, bệ đá hướng ra biển. Nhìn bề ngoài, chúng giống một công trình tôn giáo, nhưng nghiên cứu chỉ ra rằng ahu gắn với đời sống cộng đồng: nơi phân chia nguồn nước, tổ chức nghi lễ và duy trì tinh thần đoàn kết, yếu tố sống còn ở một xã hội nhỏ bé và nhiều thiếu thốn.
Khi người châu Âu đặt chân đến vào thế kỷ 18, hòn đảo hầu như không còn cây cối; một giả thuyết cho rằng toàn bộ cây đã bị đốn hạ để phục vụ việc vận chuyển moai từ mỏ đá ra bờ biển.
Ngày nay, hòn đảo xanh tốt nhưng trơ trụi bóng cây, lớp thảm cỏ màu mỡ phủ lên những miệng núi lửa đã ngủ yên. Ngựa hoang vẫn tự do chạy dọc những triền đá ven biển. Dù đẹp đến nghẹt thở, đảo Phục Sinh cũng đối mặt không ít thách thức: đá dùng làm chì lưới gây xói lở mạnh, rác thải bị đổ vào những hố khuất tầm nhìn, mực nước biển dâng nuốt dần bờ đảo. Gần một nửa cư dân nơi đây nhận mình là người Rapa Nui bản địa. Nhiều người sống trong cảnh nghèo đói và nhận được rất ít hỗ trợ từ chính phủ Chile.
Khoảng cách giữa cuộc sống thường nhật của họ và của du khách – những người thường ẩn mình trong các khu nghỉ dưỡng cao cấp nằm sâu giữa thung lũng – đã tạo nên nhiều căng thẳng và đối đầu. Tuy nhiên, đảo Phục Sinh vẫn tiếp tục thu hút du khách.
Cuộc sống đầy màu sắc của người Rapa Nui
Khi bí ẩn nghìn năm soi rọi thời đại biến đổi khí hậu
Bí mật của các bức tượng moai kể câu chuyện về một cộng đồng xa xưa, đồng thời phản chiếu hiện tại – thời đại mà nước ngọt trở thành tài nguyên căng thẳng ở nhiều nơi trên thế giới.
Rapa Nui từng có rừng. Rồi rừng mất đi. Họ từng có sinh cảnh phong phú hơn. Rồi hệ sinh thái suy giảm. Sự phụ thuộc tuyệt đối vào tài nguyên tự nhiên – và hệ quả khi tài nguyên cạn kiệt – khiến lịch sử của hòn đảo giống một mô hình thu nhỏ của Trái đất.
Nhưng điều bất ngờ là: nhiều nghiên cứu mới cho thấy người Rapa Nui không sụp đổ như các giả thuyết bi quan. Họ tồn tại nhờ sự gắn kết xã hội, nhờ quản lý tài nguyên khôn ngoan, và nhờ những “cột mốc nước ngọt” là moai để nhắc nhở cộng đồng về điều sống còn nhất.
Những bức tượng moai ở đảo Phục Sinh là bí ẩn khảo cổ mà có lẽ chúng ta chẳng bao giờ giải mã trọn vẹn. Nhưng điều đó không quá quan trọng: giống như khi đứng trước kim tự tháp hay bất kỳ kỳ quan cổ đại nào, giá trị lớn nhất nằm ở trải nghiệm trước vẻ đẹp và sự huyền hoặc của chúng.
