Giám định tư pháp phải đấu thầu, khi nào mới kết thúc vụ án?

Đầu tháng 8 vừa qua, Bộ Tư pháp tổ chức tọa đàm lấy ý kiến dự án luật giám định tư pháp (sửa đổi) tại TP.HCM.

Tại tọa đàm, thượng tá Cù Huy Anh, Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra (CSĐT) Công an TP.HCM, thông tin từ năm 2020 đến giữa năm 2025, các đơn vị thuộc Cơ quan CSĐT Công an TP.HCM thụ lý, giải quyết hơn 95.000 nguồn tin về tội phạm. Theo đó, đã khởi tố, điều tra xử lý hơn 63.000 vụ án/67.460 bị can về các tội xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự xã hội, tham nhũng, kinh tế, ma túy.

ẢNH: NGÂN NGA

Để xác minh nguồn tin về tội phạm, xử lý vụ án, cơ quan điều tra (CQĐT) đã ban hành gần 72.000 quyết định trưng cầu giám định. Công an TP.HCM cho rằng sự phối hợp hiệu quả của các cơ quan chức năng trong lĩnh vực giám định giúp điều tra các vụ án được chính xác, đúng pháp luật.

Tuy nhiên theo thượng tá Cù Huy Anh, vẫn còn một số quy định của pháp luật liên quan đến hoạt động giám định, định giá tài sản còn chưa quy định cụ thể, gây khó khăn cho việc áp dụng.

Thượng tá Cù Huy Anh dẫn chứng, từ năm 2020 đến tháng 6.2025, số vụ án, vụ việc đang phải tạm đình chỉ của CQĐT vẫn còn rất lớn, tới hơn 2.300 vụ việc và 108 vụ án đang tạm đình chỉ với lý do chưa có kết luận giám định.

“Theo điều 29 luật Đấu thầu, trên 500 triệu đồng phải thông qua đấu thầu. Thực tế ở TP.HCM, có những vụ việc thực hiện giám định có kinh phí rất lớn. Khi chúng tôi trưng cầu ở một đơn vị sự nghiệp có thu thuộc Sở Xây dựng, họ đưa ra báo giá trên 500 triệu đồng. Khi ấy, chúng tôi phải đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét đưa giá dưới 500 triệu đồng thì mới không phải thông qua đấu thầu”, thượng tá Cù Huy Anh nói.

Về thời hạn giám định, tại điều 208 bộ luật Tố tụng hình sự quy định thời hạn cụ thể đối với các trường hợp phải bắt buộc trưng cầu giám định. Đối với các trường hợp khác, thời hạn giám định thực hiện theo quyết định trưng cầu giám định. Vì thế, việc xác định thời hạn phù hợp để cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện trưng cầu giám định phụ thuộc vào nhận định, đánh giá chủ quan của CQĐT, điều tra viên và thời hạn giải quyết vụ án, vụ việc còn lại.

Thượng tá Cù Huy Anh còn cho rằng, tại điều 29 luật Đấu thầu năm 2023, các trường hợp lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt, không có quy định trường hợp “gói thầu thẩm định giá tài sản liên quan đến các vụ án hình sự cần thực hiện gấp theo yêu cầu của CQĐT”. Đồng thời, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ thực hiện lựa chọn nhà thầu theo trường hợp đặc biệt đã hết hiệu lực kể từ ngày 27.2.2024.

ẢNH: NGÂN NGA

Theo điều 29 luật Đấu thầu, trên 500 triệu đồng phải thông qua đấu thầu. Thực tế ở TP.HCM, có những vụ việc thực hiện giám định có kinh phí rất lớn. Khi chúng tôi trưng cầu ở một đơn vị sự nghiệp có thu thuộc Sở Xây dựng, họ đưa ra báo giá trên 500 triệu đồng. Khi ấy, chúng tôi phải đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét đưa giá dưới 500 triệu đồng thì mới không phải thông qua đấu thầu.

Thượng tá Cù Huy Anh, Văn phòng Cơ quan CSĐT Công an TP.HCM

Trường hợp thực hiện các hình thức lựa chọn nhà thầu khác như đấu thầu rộng rãi, chỉ định thầu, chào hàng cạnh tranh… phải tuân thủ thời gian quy định của luật Đấu thầu, sẽ ảnh hưởng tiến độ, kết quả giải quyết, điều tra vụ việc, vụ án.

Ngoài ra, việc thành lập và kiện toàn hội đồng định giá tài sản thường xuyên trong tố tụng hình sự; trình tự, thủ tục định giá tài sản chưa được điều chỉnh kể từ khi triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp từ ngày 1.7.2025. Hệ thống đơn vị hành chính cấp huyện đã giải thể nên không còn UBND cấp huyện, hội đồng định giá tài sản thường xuyên trong tố tụng hình sự cấp huyện.

Hiện các yêu cầu về định giá tài sản, CQĐT đều phải gửi đến hội đồng định giá tài sản thường xuyên trong tố tụng hình sự cấp tỉnh. Dự báo khối lượng ở cấp này tăng cao, gây áp lực cho họ và ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện việc định giá tài sản.

Trước đó, rất nhiều lần tại các cuộc họp, Sở Tư pháp TP.HCM đã kiến nghị Bộ Tư pháp phối hợp với Bộ Tài chính và các bộ, ngành có liên quan nghiên cứu, có cơ chế ưu đãi để khuyến khích các nguồn lực xã hội đầu tư vào hoạt động giám định tư pháp. Đặc biệt, Sở Tư pháp TP.HCM kiến nghị nghiên cứu, xây dựng cơ chế cho phép các cơ quan, tổ chức, giám định viên tư pháp thuê các doanh nghiệp thẩm định giá không qua trình tự thủ tục đấu thầu. Có như thế mới đảm bảo tiến độ trả kết quả giám định theo thời hạn quy định.

Sửa luật để vụ án không bị kéo dài

Trao đổi với PV Thanh Niên, luật sư (LS) Lê Văn Hoan, Đoàn LS TP.HCM, cho biết tại điều 20 luật Đấu thầu quy định các hình thức lựa chọn nhà thầu bao gồm: đấu thầu rộng rãi, đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu, chào hàng cạnh tranh, mua sắm trực tiếp, tự thực hiện, tham gia thực hiện của cộng đồng, đàm phán giá, lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt.

Trường hợp phát sinh hình thức lựa chọn nhà thầu khác quy định này, có tính ưu việt, sử dụng phương tiện điện tử tiến bộ, hiện đại, Chính phủ quy định về hình thức, quy trình, đối tượng phù hợp với tính năng mới của hệ thống mạng đấu thầu quốc gia, bảo đảm mục tiêu cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế trong đấu thầu.

Còn điều 23 luật Đấu thầu quy định, chỉ định thầu được áp dụng trong các trường hợp như: gói thầu thuộc dự toán mua sắm không hình thành dự án có giá gói thầu không quá 300 triệu đồng; gói thầu thuộc dự án có giá gói thầu không quá 500 triệu đồng đối với gói thầu dịch vụ tư vấn, không quá 1 tỉ đồng đối với gói thầu dịch vụ phi tư vấn, hàng hóa, xây lắp, hỗn hợp; gói thầu lập nhiệm vụ quy hoạch có giá gói thầu không quá 500 triệu đồng.

LS Lê Văn Hoan cho rằng, với quy định trên sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến thời gian giải quyết vụ án. Bởi tại điều 172 bộ luật Tố tụng hình sự quy định, thời hạn điều tra vụ án hình sự không quá 2 tháng đối với tội phạm ít nghiêm trọng, không quá 3 tháng đối với tội phạm nghiêm trọng, không quá 4 tháng đối với tội phạm rất nghiêm trọng và tội phạm đặc biệt nghiêm trọng kể từ khi khởi tố vụ án cho đến khi kết thúc điều tra.

Trường hợp cần gia hạn điều tra do tính chất phức tạp của vụ án thì chậm nhất là 10 ngày trước khi hết thời hạn điều tra, CQĐT phải có văn bản đề nghị viện kiểm sát xem xét gia hạn điều tra…

“Vì giám định trong tố tụng hình sự bị hạn chế thời gian bởi thời hạn điều tra vụ án, do đó theo tôi trong trường hợp phải đấu thầu theo luật Đấu thầu thì có thể không đảm bảo thời hạn giải quyết vụ án. Điều 23 luật Đấu thầu không quy định đối với trường hợp giám định tư pháp trong tố tụng hình sự thuộc trường hợp chỉ định thầu. Điều này sẽ khó trong quá trình thực hiện, khi chi phí giám định vượt ngưỡng chỉ định thầu”, LS Lê Văn Hoan nhấn mạnh.

Để giải quyết những vướng mắc trên, LS Lê Văn Hoan đề xuất trong quá trình sửa đổi luật Giám định tư pháp, cần thiết đưa nội dung liên quan đến chi phí giám định tư pháp thuộc diện chỉ định thầu, hoặc nếu có đấu thầu thì theo thủ tục đơn giản, rút ngắn thời gian.