Lo ngại biệt thự ‘đặc biệt hiếm’ bị chuyển đổi công năng

Trước quyết định này, nhiều ý kiến đề nghị chính quyền TP.Đà Nẵng nên xem xét lại bởi công trình số 1 Pasteur là biệt thự được xây dựng dưới thời Pháp thuộc, sẽ có nhiều đơn vị khai thác công năng phù hợp hơn. Theo tìm hiểu của PV Thanh Niên, Cơ quan Hội LHPN TP.Đà Nẵng đang sử dụng nhà đất số 1 Pasteur cũng đã có ý kiến. Cụ thể, trụ sở Hội LHPN TP được các thế hệ cán bộ phụ nữ tiền bối tiếp quản ngay sau ngày giải phóng Quảng Nam – Đà Nẵng (29.3.1975). Cũng theo Ban Thường vụ Hội LHPN TP.Đà Nẵng, tòa biệt thự là nơi làm việc, gắn bó, tâm huyết mà các thế hệ cán bộ Hội mong muốn giữ gìn.

Tháng 6.2025, trong đợt rà soát nhà đất công sản, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng cũng từng có công văn gửi Sở VH-TT-DL TP xin được bố trí biệt thự số 1 Pasteur làm trụ sở bảo tàng kết hợp là nơi triển lãm tranh, ảnh nghệ thuật cho TP.

NSND Huỳnh Hùng, nguyên Giám đốc Sở VH-TT-DL TP.Đà Nẵng, cho biết trên địa bàn TP chỉ còn lại vài di tích kiến trúc nghệ thuật hiếm hoi từ thời Pháp thuộc. Những di tích này góp phần lưu giữ ký ức văn hóa, lịch sử cho quê hương và cũng có khả năng thu hút khách tham quan, du lịch. Trong đó, ngôi biệt thự số 1 Pasteur là công trình đủ điều kiện để công nhận là di tích lịch sử cấp TP, tương tự như Bảo tàng Điêu khắc Chăm. “Thiết nghĩ, công trình kiến trúc nghệ thuật thời Pháp thuộc còn lại hiếm hoi này nên tiếp tục bố trí cho Hội LHPN hoặc cho ngành văn hóa thì phù hợp hơn bố trí cho các cơ quan chính quyền. Là người có nhiều năm hoạt động trên lĩnh vực văn hóa, tôi tha thiết đề nghị lãnh đạo TP nên xem lại quyết định nói trên”, NSND Huỳnh Hùng nhấn mạnh.

ĐỪNG ĐẢO CHIỀU BẢN CHẤT GIÁ TRỊ CÔNG TRÌNH

Theo TS-KTS Lê Minh Sơn, Trưởng khoa Kiến trúc (Trường ĐH Bách khoa, ĐH Đà Nẵng), biệt thự số 1 Pasteur vốn thuộc sở hữu của một công chức dưới thời Pháp thuộc. Công trình này, theo ông Sơn, là một trong số những công trình đặc biệt hiếm được xây dựng trong thời Pháp thuộc tại VN, bởi vì phong cách Art Deco lúc bấy giờ chỉ dành cho những chủ đầu tư với tư tưởng cách tân, đổi mới trong một môi trường tràn ngập sự thống trị của thể loại kiến trúc tân cổ điển. Mặt bằng được bố trí đối xứng có cách điệu, kết hợp các dạng hình vuông, chữ nhật và hình bán trụ. Mặt đứng với các cột trụ tròn thon mềm mại thay cho hình thức vuông tương đối nặng nề trước đây. Thêm vào đó là các họa tiết trang trí bằng thép uốn hoặc đắp nổi bằng xi măng, thạch cao với đường nét nhẹ nhàng tạo cho công trình một dáng vẻ sinh động mặc dầu mặt đứng hoàn toàn đối xứng.

Theo ông Sơn, trong nhiều năm gần đây công trình này được biết đến rộng rãi như là trụ sở Hội LHPN TP.Đà Nẵng. Việc sử dụng này tạo ra một trạng thái đô thị học đặc biệt vì công trình vận hành như một địa chỉ xã hội mở, không đóng kín tiếp cận từ phía đường. Chính vì vậy lịch sử công trình có một sự nhất quán ngầm mà ít người để ý. Ở giai đoạn đầu, đây là nhà ở của giới cầm quyền nhưng không phải dạng pháo đài kín. Giai đoạn gần đây là địa chỉ xã hội dành cho phụ nữ Đà Nẵng cũng trong trạng thái mở. Sợi chỉ đỏ xuyên suốt là công trình luôn tồn tại trong mối quan hệ thị giác công khai với cộng đồng.

Ông Sơn cho rằng chuyển đổi công trình này thành trụ sở công an phường là một bước đảo chiều hoàn toàn trái với bản chất giá trị của công trình. Công năng an ninh có thể bắt buộc phải dựa trên nguyên tắc kiểm soát tiếp cận và đóng kín. Khi hành vi đóng kín xảy ra thì giá trị đô thị của công trình này biến mất ngay lập tức mà không cần phá bỏ. “Di sản không chỉ mất khi bị đập phá. Di sản mất khi cư dân TP không còn khả năng nhìn và đọc lịch sử qua vật thể thật”, ông bày tỏ.

“Vì các lý do trên, tôi kiến nghị chính thức không chuyển biệt thự số 1 Pasteur thành trụ sở công an phường. Phương án tối ưu trong bối cảnh Đà Nẵng hiện nay là đưa công trình vào vai trò hạ tầng tri thức thông qua mô hình Art Deco Đà Nẵng Lab. Đây là phương án bảo tồn có hiệu lực và cũng là phương án xác lập bản sắc kiến trúc đô thị một cách minh bạch và bền vững”, TS Lê Minh Sơn đề xuất.