VTV.vn – Nghệ thuật khảm gốm, hay còn gọi là ghép tranh sành sứ, chính là dấu ấn độc đáo, hòa quyện giữa bàn tay tài hoa của người thợ và tâm hồn sáng tạo của cư dân vùng đất mới.
® Cấm sao chép dưới mọi hình thức nếu không có sự chấp thuận bằng văn bản. Ghi rõ nguồn VTV.vn khi phát hành lại thông tin từ website này.
Nghệ thuật khảm gốm tại các công trình kiến trúc Nam bộ.
Trên dải đất Nam Bộ – vùng sông nước hiền hòa, những ngôi đình, chùa, miếu mạo không chỉ là nơi gắn kết đời sống tâm linh của cộng đồng mà còn là bảo tàng sống lưu giữ tinh hoa nghệ thuật dân gian Việt Nam. Trong số đó, nghệ thuật khảm gốm, hay còn gọi là ghép tranh sành sứ, chính là dấu ấn độc đáo, hòa quyện giữa bàn tay tài hoa của người thợ và tâm hồn sáng tạo của cư dân vùng đất mới.
Đình Phú Long – ngôi đình gần 200 năm tuổi không chỉ mang giá trị lịch sử – văn hóa đặc biệt mà còn là minh chứng sống động cho sự phát triển rực rỡ của nghề gốm Lái Thiêu xưa.
Một trong những công trình tiêu biểu, được xem là “viên ngọc quý” của nghệ thuật khảm gốm Nam Bộ chính là đình Phú Long tại phường Lái Thiêu, TP Hồ Chí Minh. Nằm soi bóng bên dòng sông Sài Gòn thơ mộng, ngôi đình gần 200 năm tuổi này không chỉ mang giá trị lịch sử – văn hóa đặc biệt mà còn là minh chứng sống động cho sự phát triển rực rỡ của nghề gốm Lái Thiêu xưa.
Từ nghệ thuật dân gian đến di sản kiến trúc cung đình
Nghệ thuật khảm sành sứ ở Việt Nam xuất hiện từ thế kỷ XVII – XVIII, ban đầu là sự sáng tạo dân gian của những người thợ gốm tận dụng mảnh sứ vỡ để tạo hình trang trí. Qua thời gian, kỹ thuật này được hoàn thiện, lan tỏa vào các công trình cung đình Huế, rồi hòa quyện vào lối kiến trúc tín ngưỡng Nam Bộ – nơi hội tụ nhiều dòng chảy văn hóa Bắc – Trung – Nam.
Nghệ thuật khảm sành sứ ở Việt Nam là sự sáng tạo dân gian của những người thợ gốm tận dụng mảnh sứ vỡ để tạo hình trang trí.
Nhờ có nguồn đất sét dồi dào và nghề gốm phát triển mạnh ở Lái Thiêu, nghệ thuật khảm gốm nhanh chóng trở thành một phong cách đặc trưng của vùng. Đình Phú Long được xem là công trình tiêu biểu, là ngôi đình duy nhất được xếp hạng di tích cấp quốc gia về kiến trúc nghệ thuật.
Bức họa bằng gốm soi mình bên sông Sài Gòn
Theo sử liệu, đình Phú Long được dựng khoảng năm 1842, trùng tu lớn năm 1865, đến nay vẫn giữ gần như nguyên vẹn kiến trúc, mái ngói âm dương, nền lát gạch hoa. Toàn bộ mặt tiền, đầu hồi và phần tường vách của đình được trang trí bằng hàng nghìn mảnh gốm sứ đủ sắc độ – từ xanh ngọc, đến trắng ngà, ghép thành những bức tranh sinh động mô tả cảnh vật, linh thú, điển tích dân gian.
Toàn bộ mặt tiền, đầu hồi và phần tường vách của đình được trang trí bằng hàng nghìn mảnh gốm sứ đủ sắc độ.
Trên mái trung điện là hình “Lưỡng long tranh châu” – hai con rồng uốn lượn ghép bằng mảnh gốm men xanh, ở giữa là viên ngọc châu tỏa sáng. Thấp hơn là những đề tài mang tính ẩn dụ như “Công lộc hầu”, “Ngư long hí thủy”, “Mai công”… Các đường hồi văn, vân mây, hoa văn được khảm tỉ mỉ khiến mặt tiền đình trở thành một bức tranh sống động dưới nắng.
Các đường hồi văn, vân mây, hoa văn được khảm tỉ mỉ khiến mặt tiền đình trở thành một bức tranh sống động dưới nắng.
Bên trong, bao lam trung điện được ghép gốm men xanh hình Tứ linh – Bát tiên – Cá hóa long, tạo cảm giác linh thiêng và sâu sắc. Mỗi họa tiết, dù là con lân, chiếc lá trúc hay lông đuôi chim phụng, đều thể hiện sự tinh tế, chuẩn xác đến mức “mảnh gốm như có hồn”. Người thợ xưa đã biết dùng chén, bát, ly úp chồng để tạo núi non, cắt mảnh men cong để ghép thành mây trời, khiến người xem như lạc vào thế giới huyền thoại.
Bao lam trung điện được ghép gốm men xanh hình Tứ linh – Bát tiên – Cá hóa long, tạo cảm giác linh thiêng và sâu sắc.
Trải qua hơn 100 năm, các mảnh ghép vẫn ánh men bóng như kể về bàn tay tài hoa của người thợ và lưu dấu nghề gốm truyền thống Lái Thiêu.
Dấu ấn văn hóa và nghề gốm Lái Thiêu
Không chỉ là nơi thờ tự được vua Tự Đức sắc phong năm 1853, đình Phú Long còn là “tác phẩm tổng hòa” của dòng gốm dân dụng Lái Thiêu – niềm tự hào của Nam Bộ thế kỷ XIX. Những mảnh gốm dùng để khảm tranh đều được lấy từ các lò gốm địa phương, với sắc men chủ đạo: xanh ngọc, trắng sữa, da lươn… vừa giản dị, vừa đậm tính bản địa.
Sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian và kỹ nghệ gốm truyền thống đã tạo nên nét riêng của kiến trúc Nam Bộ – trang nghiêm mà phóng khoáng.
Chính sự giao thoa giữa tín ngưỡng dân gian và kỹ nghệ gốm truyền thống đã tạo nên nét riêng của kiến trúc Nam Bộ – trang nghiêm mà phóng khoáng. Ở đó, nghệ thuật khảm gốm không chỉ là trang trí, mà còn là ngôn ngữ biểu đạt triết lý sống: hài hòa giữa con người, thiên nhiên và tâm linh.
Từ di sản nghệ thuật đến điểm du lịch văn hóa
Trải qua bao thăng trầm lịch sử, đình Phú Long đã trở thành địa chỉ du lịch văn hóa độc đáo của TP Hồ Chí Minh hôm nay.
Du khách đến đây có thể chiêm ngưỡng nghệ thuật khảm gốm đặc sắc, cảm nhận không gian sông nước miệt vườn và tham dự lễ Kỳ Yên (ngày 17-18/8 Âm lịch) – dịp lễ lớn nhất trong năm của đình.
Đình Phú Long đã trở thành địa chỉ du lịch văn hóa độc đáo của Thành phố Hồ Chí Minh hôm nay.
Với vị trí cửa ngõ của TP Hồ Chí Minh, gần trục giao thông huyết mạch quốc lộ 1A, lại nằm cạnh sông Sài Gòn, du khách dễ dàng ghé thăm đình Phú Long. Từ bến sông, chỉ cần một chuyến du thuyền ngắn, khách phương xa có thể đến tham quan, khám phá ngôi đình cổ hơn trăm năm tuổi – mỗi mảnh gốm là một mảnh hồn đất, mỗi họa tiết là lát cắt văn hóa Nam Bộ.
Mỗi mảnh gốm là một mảnh hồn đất, mỗi họa tiết là lát cắt văn hóa Nam Bộ.
Ngày nay, nghệ thuật khảm gốm ở Nam Bộ đang đứng trước thách thức bảo tồn do thời gian, thời tiết và sự mai một nghề gốm truyền thống. Tuy vậy, đình Phú Long vẫn kiêu hãnh đứng vững như minh chứng cho sức sống của di sản – nơi lưu giữ kỹ thuật cổ xưa, truyền cảm hứng cho thế hệ nghệ nhân trẻ.
Đình Phú Long vẫn kiêu hãnh đứng vững như minh chứng cho sức sống của di sản – nơi lưu giữ kỹ thuật cổ xưa, truyền cảm hứng cho thế hệ nghệ nhân trẻ.
Nếu Huế có điện Thái Hòa, Hà Nội có đình Kim Liên, thì Nam Bộ có đình Phú Long – viên ngọc khảm gốm soi mình bên sông Sài Gòn, biểu tượng của sự giao hòa giữa bàn tay con người và vẻ đẹp đất trời, giữa nghệ thuật và tâm linh – tinh hoa trong bản sắc văn hóa Việt Nam.
