Nghi vấn thiếu minh bạch dự án Nuôi em: Khoảng trống bữa ăn học sinh vùng cao

Có chính sách nhưng nhiều nơi chưa triển khai đầy đủ

Trên báo chí, Hiệu trưởng Trường tiểu học Cư M’lan (Đắk Lắk) thừa nhận: “Trường không biết lấy gì để trả nợ nếu Nuôi em ngừng hỗ trợ”. Trường này có hơn 170 học sinh được dự án hỗ trợ, mỗi suất ăn 8.500 đồng. Cơ chế hoạt động là trường phải tự bỏ tiền ra mua thực phẩm trước, sau 2 tháng dự án mới thanh toán lại. Đến nay tiền ăn tháng 9, 10 đã được duyệt nhưng chưa chi, tiền tháng 11 chưa được duyệt. Trường đang nợ các nhà cung cấp thực phẩm.

ẢNH: DỰ ÁN NUÔI EM NGHỆ AN

Đây là tình huống vừa trớ trêu vừa đáng lo ngại. Một trường học công lập, được ngân sách Nhà nước cấp phát lại phải vay nợ để lo bữa ăn cho học sinh rồi chờ đợi một dự án từ thiện cá nhân thanh toán. Khi dự án đóng băng tài khoản, nhà trường không có phương án dự phòng, không có nguồn lực thay thế, chỉ biết lo lắng và mong mỏi dự án tiếp tục.

Theo Nghị định số 66/2025/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 1.5.2025 quy định chính sách cho trẻ em nhà trẻ, học sinh, học viên ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo …, học sinh bán trú được hỗ trợ tiền ăn 936.000 đồng/tháng và 15 kg gạo/tháng theo thời hạn hưởng của chính sách. Trước đây Nghị định số 116/2016/NĐ-CP quy định mức hỗ trợ tiền ăn theo tỷ lệ 40% mức lương cơ sở. Khi lương cơ sở là 1.800.000 đồng (từ 1.7.2023) thì tương ứng 720.000 đồng; khi lương cơ sở là 2.340.000 đồng (từ 1.7.2024) thì tương ứng 936.000 đồng.

Tuy nhiên thực tế cho thấy nhiều địa phương vẫn chưa triển khai đầy đủ chính sách này. Có địa phương ngân sách nghèo, có nơi còn đang “chờ hướng dẫn”, có trường chưa có bếp ăn đạt chuẩn. Kết quả là nhiều học sinh rơi vào kẽ hở không hưởng được chính sách Nhà nước hoặc chính sách đến chậm hoặc mức hỗ trợ không đủ chi phí thực tế.

Pháp luật hiện hành chưa có quy định rõ ràng

Và đây chính là lúc các dự án từ thiện xuất hiện. Với hình ảnh trẻ em vùng cao thiếu ăn, họ dễ dàng kêu gọi quyên góp hàng chục tỉ đồng mà không cần công khai minh bạch, không phải chịu sự kiểm soát chặt chẽ của cơ quan quản lý.

Điều đáng lo ngại hơn cả là thái độ của các cơ sở giáo dục và chính quyền địa phương. Khi dự án Nuôi em gặp lùm xùm, hiệu trưởng lại “mong dự án sẽ tiếp tục hoạt động”. Còn lãnh đạo xã Ea Súp cho biết sẽ “yêu cầu các trường báo cáo tình hình” để địa phương nắm bắt. Nhưng tại sao trước đó không có cơ chế giám sát thường xuyên? Tại sao để một dự án từ thiện cá nhân hoạt động nhiều năm trên địa bàn mà không có bất kỳ kiểm tra, đánh giá nào về chất lượng bữa ăn, về nguồn gốc thực phẩm, về hiệu quả sử dụng nguồn lực?

Thực tế cho thấy pháp luật hiện hành chưa có quy định rõ ràng về trách nhiệm bắt buộc của địa phương trong việc đảm bảo bữa ăn học đường cho vùng khó khăn. Nghị định 66/2025/NĐ-CP quy định mức hỗ trợ nhưng không quy định chế tài nếu địa phương không triển khai đầy đủ. Không có cơ chế buộc các tỉnh phải cân đối ngân sách cho hạng mục này. Không có quy định về định mức tối thiểu bắt buộc mà tất cả học sinh vùng khó khăn phải được hưởng.

Còn về hoạt động từ thiện, Nghị định 93/2019/NĐ-CP được sửa đổi bổ sung bởi Nghị định 136/2024/NĐ-CP đã quy định các quỹ từ thiện phải công khai minh bạch. Nhưng trên thực tế, nhiều dự án từ thiện cá nhân hoạt động ngoài tầm kiểm soát, không thành lập quỹ như nghị định đưa ra. Họ không thành lập tổ chức, không đăng ký hoạt động, chỉ sử dụng tài khoản cá nhân để nhận quyên góp. Pháp luật chưa có quy định rõ về ngưỡng tiền quyên góp bắt buộc phải thành lập tổ chức, cơ chế giám sát chặt chẽ đối với các dự án quy mô lớn.

Cần nói thêm là Nghị định 93/2021/NĐ-CP hiện nay đang yêu cầu nhận tiền từ thiện qua tài khoản riêng chỉ áp dụng đối với việc vận động hỗ trợ thiên tai, dịch bệnh, sự cố, bệnh hiểm nghèo. Không áp dụng đối với những hoạt động từ thiện dài hạn về hỗ trợ giáo dục.

ảnh: Chụp màn hình

Cần có những thay đổi căn cơ từ chính sách đến cơ chế giám sát

Để thoát khỏi vòng luẩn quẩn này, cần có những thay đổi căn cơ từ chính sách đến cơ chế giám sát. Trước hết cần có định mức bắt buộc về ngân sách cho bữa ăn học sinh vùng đặc biệt khó khăn, không để tùy nghi cho địa phương. Nếu địa phương không đủ ngân sách, phải có cơ chế hỗ trợ từ ngân sách trung ương chứ không thể “mở cửa” cho từ thiện tự do hoạt động.

Ngành giáo dục phải chủ động lập dự án, đề xuất nguồn lực thay vì thụ động tiếp nhận. Phải xây dựng bếp ăn đạt chuẩn, đội ngũ nấu ăn chuyên nghiệp, quy trình giám sát chất lượng thực phẩm chặt chẽ. Điều này đòi hỏi một sự chuyển đổi tư duy từ chờ đợi sang chủ động, từ tiếp nhận sang quản lý.

Đồng thời cần quy định rõ từ thiện chỉ là nguồn lực bổ sung, cải thiện thêm chứ không thể thay thế trách nhiệm của Nhà nước. Các dự án từ thiện hỗ trợ bữa ăn học đường phải hoạt động dưới sự giám sát của cơ quan giáo dục địa phương, phải tuân thủ tiêu chuẩn về dinh dưỡng và an toàn thực phẩm. Không thể để các dự án tự do hoạt động mà không có cơ chế kiểm soát chất lượng.

Hơn nữa cần có quy định rõ ràng về ngưỡng tiền quyên góp bắt buộc phải thành lập tổ chức, cơ chế công khai minh bạch tài chính bắt buộc đối với các dự án quy mô lớn. Cần có trách nhiệm pháp lý của chính quyền địa phương trong việc quản lý, giám sát hoạt động từ thiện trên địa bàn. Không thể để một dự án quyên góp hàng chục tỉ đồng mỗi năm mà chỉ hoạt động dưới hình thức cá nhân, không chịu sự kiểm soát của bất kỳ cơ quan nào.

Những nghi ngờ quanh dự án Nuôi em và nhiều vụ việc tương tự là hồi chuông cảnh báo đừng để trách nhiệm với trẻ em trở thành miếng mồi cho những kẻ lợi dụng lòng tốt của người dân.