Sách hay: Địa ngục gương hay địa ngục tâm hồn con người?

Kho tàng tác phẩm trinh thám, bí ẩn của Ranpo truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ tác giả sau này, tiêu biểu là nhân vật thám tử Akechi Kogoro và Biệt đội thám tử nhí trong loạt tiểu thuyết trinh thám của Ranpo được tri ân thông qua các nhân vật trong bộ truyện tranh Thám tử lừng danh Conan mà độc giả Việt hằng quen thuộc. Tại VN, đã có một số tuyển tập truyện ngắn của Edogawa Ranpo được ấn hành.

Kinh dị tâm lý

Riêng đối với Địa ngục gương, các truyện ngắn được tổng hợp trong tuyển tập này cho ta thấy khía cạnh “kinh dị tâm lý” của Ranpo nhiều hơn là mảng trinh thám. Chất kinh dị không đến từ thế lực siêu nhiên mà nảy sinh từ tâm lý con người. Ranpo ưa thích khắc họa những nhân vật dị biệt cả về tâm trí lẫn thể xác, những nhân cách méo mó bên lề xã hội. Theo dõi câu chuyện của họ, ta sẽ nhận ra nguyên nhân xô đẩy họ đến tình cảnh hiện tại có thể do bị đè nén, áp bức từ bên ngoài, hay chỉ đơn giản do “nhàn cư vi bất thiện”. Vào thời điểm Ranpo chấp bút những tác phẩm đầu tay, lý thuyết phân tâm học đã ảnh hưởng đến các sáng tác của ông, khiến ông có xu hướng dùng những mặt tối của con người làm chất liệu sáng tác.

Có thể thấy ảnh hưởng phương Tây trong tác phẩm của Ranpo qua cách đặt vấn đề trực diện, giọng văn súc tích cô đọng, vận dụng những kỹ thuật kể chuyện khác nhau (có lúc nhân vật tự thú tội, nhưng cũng có lúc nội dung được hé lộ qua thư từ, qua lời kể của người khác). Dù vậy, lối kết truyện mơ hồ, lấp lửng của Ranpo có lẽ sẽ khiến nhiều độc giả cảm thấy không được thỏa mãn, nhưng đó cũng là một cách khuấy động người đọc, khơi gợi họ tiếp tục tìm kiếm lời giải ngay cả khi câu chuyện trên trang giấy đã khép lại.

Tính đa nghĩa, mơ hồ (ambiguity) luôn hiện diện xuyên suốt các truyện ngắn, như là một thủ pháp giữ cho câu chuyện luôn hấp dẫn, nhưng cũng có thể được hiểu như lời nhắc về sự mong manh giữa hiện thực và huyễn tưởng, giữa khao khát và lý trí.

Chẳng hạn, truyện ngắn được dùng đặt tên cho tuyển tập này, Địa ngục gương, kể về anh chàng nhà giàu mê đắm trò ảo ảnh do những chiếc gương tạo ra, thậm chí đi xa đến mức tự nhốt mình trong một thế giới chỉ toàn gương. Tuy nhiên, Ranpo không mô tả chi tiết cảnh tượng gì được phản chiếu trong gương đã khiến anh ta nhìn thấy và phát điên. Tương tự với Chiếc ghế người, câu chuyện mở ra với một lá thư bí ẩn nhưng rồi cũng kết thúc đột ngột trước khi độc giả biết được chân tướng sự việc. Các bản chuyển thể truyện tranh và phim ảnh sau này đi xa hơn trong việc trực quan hóa chất nghịch dị mà Ranpo khắc họa bằng con chữ.

Tội phạm tự thú

Những truyện ngắn Dốc đá, Hai phế nhân, Căn phòng đỏ khai thác tội ác giết người nhưng lại không có thám tử hay quá trình điều tra mà được triển khai theo motif tội phạm thú tội, rất gần với phong cách của bậc thầy người Mỹ Edgar Allan Poe trong các truyện ngắn như Trái tim thú tội, Con mèo đen… Motif này là một trong những dấu ấn đặc trưng trong sáng tác của Allan Poe, khi hung thủ thường bị ám ảnh bởi mặc cảm tội lỗi đến mức tự thuật lại tội ác của chính mình dù không có bằng chứng trực tiếp.

Vận dụng phong cách của Poe, Ranpo không quá chặt chẽ trong khâu xây dựng động cơ và phương thức triển khai của những tội ác mà tập trung phơi bày tâm lý “biến thái” của hung thủ và mặt tối trong tâm hồn con người hơn là mô tả một vụ án được lên kế hoạch hoàn hảo.

Cũng có lúc Ranpo bỏ rơi sự mơ hồ và đi vào đặc tả chi tiết một số sự vật, hiện tượng để khiến người đọc tin vào không gian tưởng tượng của câu chuyện. Đó có thể là cơ thể biến dạng của người chồng trong truyện Sâu bướm – một câu chuyện khắc họa bi kịch của người lính hậu chiến, hay bầu không khí nửa hư nửa thực trên chuyến tàu hoàng hôn trong Người đàn ông du hành cùng bức tranh oshie. Hai câu chuyện này khai thác những cảm xúc trầm lắng, phức tạp: tình yêu trong bóng tối, khao khát hủy hoại, nỗi đau bị bỏ rơi, do đó chúng có hàm lượng văn chương cao hơn hẳn các truyện còn lại.

Nhìn chung, Địa ngục gương có thể xem như cánh cửa dẫn độc giả bước vào thế giới quái dị, đầy ám ảnh của Edogawa Ranpo. Tập truyện cho thấy tài năng của ông trong việc dệt nên những vụ án khó lường, cũng như lối viết đầy kỹ thuật nhưng vẫn giữ được sự rùng rợn và cuốn hút – thứ đã làm nên danh tiếng “ông hoàng trinh thám” của Nhật Bản trong thế kỷ 20.