Sân khấu thể nghiệm làm sao hút khách?

Nói đến sân khấu thể nghiệm, TP.HCM là nơi cần được nhắc đến với rất nhiều vở xuất hiện sớm từ mấy chục năm trước. Trong đó, nổi bật là soạn giả Lê Duy Hạnh với bước chân tiên phong đầy ấn tượng. Khán giả không quên những vở chỉ có một diễn viên như Diễn kịch một mình với NSND Bạch Tuyết đã làm nên “cơn sóng” mới lạ tại sân khấu 5B; hoặc vở cải lương Hoàng hậu hai vua cũng chỉ duy nhất Bạch Tuyết biểu diễn, khắc họa Thái hậu Dương Vân Nga trong giai đoạn bối rối khi muốn trao long bào cho tướng quân Lê Hoàn giữa lúc thù trong giặc ngoài vây bủa. Sau này Lê Duy Hạnh tiếp tục viết kịch Hồn thơ ngọc, NSƯT Tuyết Thu diễn tại 5B, khiến khán giả ngập tràn xúc động về bi kịch của công chúa Ngọc Hân. Tuyết Thu năm ấy vừa trẻ đẹp lại đầy nội lực, cả thoại, hình thể lẫn hành động nhiều và phức tạp, cuốn khán giả đi suốt 60 phút. Sau này ông viết vở Người cáo với số lượng diễn viên cũng hạn chế đến tối thiểu, được NSND Đinh Bằng Phi chuyển thể hát bội, gây ấn tượng rất đặc biệt về thể loại kịch trong kịch và hát bội đương đại. Cô đào Đông Nhật bỏ quên “ngọc nghề” chạy theo xa hoa, sống thác loạn, cũng giống như Hồ Nguyệt Cô đánh mất “ngọc người” trở về lớp thú. NSƯT Ngọc Dung là cô đào xuất sắc của hát bội đã có lớp độc diễn Hồ Nguyệt Cô hóa cáo hay đến mức trở thành kinh điển, và đạo diễn Trọng Nam đã thỏa sức sáng tạo trên cái nền Kịch bản đầy chất thể nghiệm, mang đến cho hát bội một gương mặt rất mới.

Sau này, đạo diễn – NSND Trần Ngọc Giàu dựng vở Biển của Lê Duy Hạnh ngay tại Nhà hát TP.HCM sang trọng, hoành tráng khiến mọi người tâm phục khẩu phục. Một vở rất khó dựng nhưng Trần Ngọc Giàu đã tìm ra “chìa khóa” là kết hợp nghệ thuật truyền thống và khoa học kỹ thuật hiện đại, khiến Biển đẹp lung linh.

Đạo diễn – NSƯT Lê Nguyên Đạt cũng là một người say mê thể nghiệm. Anh dàn dựng hàng loạt vở như Nhật thực (Nguyên Phương chuyển thể cải lương từ Diễn kịch một mình) với NSƯT Lê Trung Thảo làm chủ sân khấu một cách tuyệt đẹp; Án tình (Nguyên Phương chuyển thể cải lương từ kịch Cõi tình của tác giả và đạo diễn Huỳnh Phúc Điền); Hồn thơ ngọc, Độc thoại đêm (Nguyên Phương chuyển thể cải lương); Truyền tích Cổ Loa xưa (tác giả Nguyên Phương), hoặc chính Lê Nguyên Đạt chuyển thể vở Người cáo sang cải lương với dàn nghệ sĩ gạo cội như Tâm Tâm, Tú Sương, Trinh Trinh, Hoàng Quốc Thanh, Khánh Tuấn, Thy Trang tạo nên sức hấp dẫn không thể phủ nhận. Lê Nguyên Đạt còn dựng rất nhiều vở khác theo kiểu thể nghiệm, không thích đi theo những lối mòn đã có.

“BÀI TOÁN” CHINH PHỤC KHÁN GIẢ

Bước vào sân khấu thể nghiệm là chấp nhận thử thách. Sinh thời, soạn giả Lê Duy Hạnh thường nói: “Phải thể nghiệm ngay từ khâu kịch bản. Kịch bản mà không viết theo kiểu thể nghiệm thì đạo diễn cũng khó mà dựng theo kiểu thể nghiệm. Các tác giả nên tìm tòi sáng tạo chứ đừng chấp nhận hoài lối cũ”. Đạo diễn – NSND Trần Ngọc Giàu cũng bày tỏ ý kiến: “Đúng là khi tìm được một kịch bản thể nghiệm, tôi rất mừng. Nó vừa là món quà vừa là thử thách để mình vượt qua giới hạn. Nhưng tác giả viết thể nghiệm bây giờ đếm trên đầu ngón tay”. Có thể nói, hiện nay Nguyên Phương là một trong số hiếm hoi cây bút trẻ dám xông xáo vào thể loại này.

Đạo diễn Lê Nguyên Đạt tâm sự: “Làm vở thể nghiệm chính là đi tìm những thế hệ khán giả mới, đặc biệt là khán giả trẻ, nên bản thân tác phẩm phải có cái “mới”. Khán giả bây giờ tư duy đã nâng lên, sân khấu phải thỏa mãn điều đó, phải tạo sự tò mò, kích thích, suy nghiệm”. Đạo diễn Trần Ngọc Giàu nhấn mạnh thêm: “Chúng ta đừng quên mình đang sở hữu những tinh túy của nghệ thuật truyền thống, những thành tựu của khoa học kỹ thuật, và có thể ứng dụng vào kịch thể nghiệm một cách linh hoạt”.

Thế nhưng tiếp cận được khán giả vẫn là bài toán khó. Con đường hiện nay Lê Nguyên Đạt chọn là tiếp thị đến các trường đại học, nơi có thế hệ khán giả trẻ năng động. Tháng 10 và 11 sẽ có 3 suất diễn Hồn thơ ngọc với giá vé rất mềm, đây cũng là bước khởi đầu đáng mừng. NSND Mỹ Uyên thì có lợi thế sân khấu 5B nên chị không khó để xếp lịch cho vở Ảo quan; chị cũng từng diễn Cõi tình tại đây suốt 10 năm trời. NSND Mỹ Uyên nói: “Phải chủ động đi tìm khán giả trẻ vì họ sẽ dễ chấp nhận thể nghiệm hơn”. Và nên chăng, nhà trường cũng chủ động có chiến lược kết hợp với sân khấu để bồi dưỡng nghệ thuật cho lớp trẻ, còn các ông bà bầu chấp nhận giảm giá vé… Nói như đạo diễn Lê Nguyên Đạt, “có bù lỗ chút ít cũng chịu, lời lãi chính là tác phẩm đi vào lòng lớp trẻ”.