Tăng tuổi nghỉ hưu hay nâng chất lượng lao động trẻ?

Hai quan điểm khác nhau nhưng cùng hướng đến mục tiêu chung: bảo đảm sức bật cho nền kinh tế trong bối cảnh dân số đang già hóa nhanh.

Ảnh: Ngọc Dương

Trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động trẻ còn thấp

Việc tăng tuổi nghỉ hưu có thể giúp duy trì quy mô lực lượng lao động, nhất là ở nhóm có trình độ cao. Những người trên 60 tuổi vẫn còn sức khỏe, kinh nghiệm, kỹ năng quản lý quý báu – là “kho tri thức sống” mà nền kinh tế khó thay thế ngay. Ở các lĩnh vực như y tế, giáo dục, nghiên cứu hay công nghệ, giữ chân người giỏi thêm vài năm đồng nghĩa với việc giữ lại một nguồn lực trí tuệ quan trọng.

Tuy nhiên, chính sách này cũng bộc lộ giới hạn khi độ tuổi trung bình lao động tăng khiến khả năng thích ứng công nghệ, đổi mới sáng tạo giảm. Trong thời đại trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số, kéo dài tuổi làm việc quá mức có thể tạo “nghịch lý giữ chỗ”, làm giảm cơ hội của thế hệ trẻ, lực lượng học hỏi và sáng tạo nhanh hơn. 

Thực tế, theo Cục Thống kê, quý III/2025, VN có 1,6 triệu thanh niên 15–24 tuổi không học, không việc làm, chiếm 11,5% tổng số thanh niên. Trình độ chuyên môn kỹ thuật cũng thấp: năm 2024 chỉ 26,4% người dân từ 15 tuổi trở lên có bằng cấp chuyên môn, trong đó cao đẳng, đại học trở lên chỉ chiếm 15,5%.

Thực trạng trên đã ảnh hưởng đến năng suất lao động. Số liệu từ Cục Thống kê cho thấy, năm 2023 năng suất lao động của VN chỉ bằng 11,4% Singapore, 35,5% Malaysia và 65% Thái Lan. 

Lao động đông nhưng hiệu quả thấp nên để tăng trưởng cao, VN không thể chỉ “làm nhiều hơn” mà phải “làm thông minh hơn”, bằng cách đầu tư mạnh vào giáo dục, kỹ năng số, đào tạo nghề và đào tạo đại học.

Nâng cao năng suất và chất lượng lao động trẻ là chiến lược dài hạn 

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị đã xác định rõ mục tiêu đến năm 2030 có 24% lao động có trình độ cao đẳng, đại học trở lên, và ít nhất 35% học các ngành khoa học cơ bản, kỹ thuật, công nghệ, trong đó có 6.000 nghiên cứu sinh và 20.000 học viên chương trình tài năng. Đây là một thách thức lớn, nhưng cũng thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong xây dựng thế hệ lao động trẻ có năng lực cạnh tranh toàn cầu.

Ảnh: Nhật Thịnh

Việt Nam đang ở thời kỳ dân số vàng, với hơn một nửa dân số dưới 35 tuổi. Nếu không tận dụng giai đoạn này để đầu tư cho thế hệ trẻ, “thời kỳ dân số vàng” sẽ nhanh chóng khép lại khi dân số già hóa tăng tốc. Vì thế, tăng tuổi hưu chỉ là giải pháp tình thế, trong khi nâng cao năng suất và chất lượng lao động trẻ mới là chiến lược dài hạn.

Giữa hai lựa chọn “tăng tuổi hưu” và “nâng chất lượng lao động trẻ” không nên loại trừ nhau. Vấn đề không nằm ở việc có tăng hay không, mà ở cách tăng và cải cách đi kèm. 

Nhiều quốc gia đã áp dụng chính sách linh hoạt: người làm việc trong lĩnh vực trí óc, nghiên cứu, giáo dục, y tế có thể kéo dài thời gian công tác; trong khi lao động nặng nhọc hoặc trong môi trường độc hại được nghỉ sớm nhưng vẫn bảo đảm quyền lợi bảo hiểm. Đồng thời, cần mở rộng cơ hội để người lớn tuổi tiếp tục cống hiến trong vai trò cố vấn, hướng dẫn, nghiên cứu hoặc đào tạo. Cách làm này giúp phát huy kinh nghiệm quý báu, giảm lãng phí nguồn lực và tránh mâu thuẫn “giữ chỗ” giữa các thế hệ.

Cần kiến tạo môi trường để người trẻ học hỏi, sáng tạo và khẳng định năng lực. Khi được trao quyền, được làm việc trong không gian đổi mới, họ không chỉ kế thừa mà còn có thể vượt qua thế hệ trước. Chính sách giáo dục, đào tạo cần đi trước: đẩy mạnh liên thông giữa phổ thông, nghề nghiệp và đại học; gắn kết chặt chẽ giữa nhà nước–nhà trường–doanh nghiệp–địa phương; phát triển kỹ năng số, ngoại ngữ, tác phong công nghiệp.

Cùng với đó, hệ thống an sinh, bảo hiểm xã hội phải được điều chỉnh để vừa khuyến khích người lớn tuổi tiếp tục làm việc, vừa mở thêm cơ hội cho lớp trẻ. Việt Nam cần chọn con đường khó hơn, bền vững hơn: đầu tư mạnh vào giáo dục, đào tạo nghề, đại học và đổi mới sáng tạo. Bởi tăng tuổi hưu chỉ “kéo dài sức”, còn đầu tư cho tuổi trẻ mới giúp đất nước “bứt phá và bền vững”. Tăng trưởng không chỉ đến từ số lượng lao động mà từ năng suất, tri thức và kỹ năng – sức mạnh của một thế hệ trẻ tự tin bước vào kỷ nguyên vươn mình.