Thủ phủ tôm hùm nỗ lực hồi sinh sau lũ

Những ngày đầu tháng 12, “thủ phủ” tôm hùm vịnh Xuân Đài, Đắk Lắk (thuộc TX.Sông Cầu, Phú Yên cũ) vẫn phảng phất mùi ngai ngái của nước lũ. Mặt vịnh đục ngầu như vừa được ai đó khuấy lên suốt đêm, các bè nuôi nghiêng ngả, dây neo sờn rách, nhiều ô lồng chỉ còn trơ khung gỗ bạc màu. Dấu tích trận lũ chưa từng có trong hàng chục năm vẫn còn hiện trên ánh mắt của những người nuôi tôm. Họ vừa mất trắng sau khi nước ngọt phủ kín vùng nuôi, khiến hàng triệu con tôm hùm chết ngộp.

Theo báo cáo của Chi cục Thủy sản và biển đảo (Sở NN-MT tỉnh Đắk Lắk), tính đến 18 giờ ngày 29.11, toàn tỉnh có hơn 99.750 lồng nuôi thủy sản (chủ yếu tôm hùm xanh) bị thiệt hại do mưa lũ, giá trị ước tính khoảng 2.400 tỉ đồng. Riêng P.Sông Cầu thiệt hại 49.000 lồng, P.Xuân Đài 22.291 lồng, xã Xuân Cảnh 28.207 lồng.

Ông Đào Quang Minh, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản và biển đảo, cho biết ngành thủy sản địa phương chịu “cú đúp thiên tai”, trước là bão số 13, sau đó là đợt lũ lịch sử khiến người dân nuôi trồng thủy sản tại vịnh Xuân Đài, đầm Cù Mông gần như trắng tay.

“Khác với ứng phó bão, người dân có thể chủ động di dời lồng bè đến vùng kín để tránh trú, còn nước lũ từ các sông tràn về khiến hệ thống lồng bè nuôi trong đầm, vịnh với khối lượng lớn không di dời được. Nước ngọt đổ xuống đầm vịnh phủ kín mặt nước, tôm ngập nước ngọt sẽ chết hàng loạt”, ông Đào Quang Minh cho biết.

Đợt lũ vừa qua khiến nghề nuôi trồng thủy sản P.Sông Cầu bị thiệt hại nặng nề với hơn 61,9 ha ao đìa bị hư hại, hệ thống lồng bè gần như bị quét sạch. Khoảng 95% số lượng bị cuốn trôi, tương đương 77.740 lồng, gần 554.000 m3 thể tích nuôi và khoảng 20,7 triệu con tôm hùm, gây thiệt hại khoảng 2.448 tỉ đồng. UBND P.Sông Cầu đã kiến nghị tỉnh sớm có chính sách khoanh nợ, giãn nợ, xóa nợ và cho vay lại để người dân có cơ hội khôi phục sản xuất.

NGƯ DÂN QUYẾT TÁI ĐÀN ĐỂ KHẮC PHỤC THIỆT HẠI

Mặc dù thiệt hại nặng nề nhưng người dân tại vũng Chào, thuộc vịnh Xuân Đài vẫn cố gắng vực dậy sau bão lũ, đóng mới, sửa chữa bè nuôi để tiếp tục tái đàn. Tiếng búa đóng lồng mới, tiếng máy cưa, tiếng người gọi nhau kéo bè tạo nên nhịp sống hối hả.

Theo người dân nơi đây, nghề nuôi tôm hùm mang lại lợi nhuận cao; nếu trúng mùa, có thể lãi gấp 3 – 4 lần vốn đầu tư. Nhưng đó cũng là nghề đầy rủi ro, người thành tỉ phú không ít, người trắng tay sau một đợt thiên tai cũng không hiếm.

Ông Nguyễn Văn Tấn (53 tuổi, ở P.Sông Cầu) vừa thu gom những mảnh bè còn sót lại vừa chia sẻ: “Nói bỏ thì không bỏ được. Hai mươi năm nay, gia đình tôi sống nhờ tôm hùm. Chỉ có nuôi tôm mới gỡ lại được sau trận lũ vừa rồi. Nhưng khó nhất là vốn. Tiền giống, tiền làm lại lồng bè… tất cả đều quá sức”.

Bà Lê Thị Út (47 tuổi, ở P.Xuân Đài) bị thiệt hại nặng nề trong đợt mưa lũ vừa qua. Khoảng 70 lồng tôm hùm của bà bị nước ngọt ùa về làm tôm ngộp chết hàng loạt nhưng không thể vớt bán tháo, đành ngậm ngùi để thối rữa dưới nước.

“Đợt lũ vừa qua gia đình tôi ước tính thiệt hại hơn 3 tỉ đồng, trong khi tôi vay nợ ngân hàng 1 tỉ đồng. Ngoài ra, còn các khoản nợ khác như: thức ăn hơn 300 triệu đồng, làm lồng bè chưa kịp trả. Tháng 12 là đến hạn ngân hàng, định sang tháng vớt tôm lên bán nhưng không ngờ nước lũ tràn về khiến tôm chết hàng loạt. Tôi chỉ mong được hỗ trợ kinh phí để có thể tái đàn, vì đây là nghề nuôi sống cả gia đình 6 người chúng tôi suốt 20 năm nay”, bà Út nói.

CHÍNH QUYỀN VÀO CUỘC THÁO GỠ KHÓ KHĂN

Ông Nguyễn Thiên Văn, Phó chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk, cho biết tỉnh đã chỉ đạo các xã, phường thống kê đầy đủ thiệt hại, làm cơ sở để triển khai hỗ trợ. Trước mắt, tỉnh đề nghị Ngân hàng Nhà nước thực hiện các gói tín dụng như: giãn nợ, khoanh nợ, cho vay mới để người dân bị thiệt hại đầu tư lại.

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh khu vực 11 cũng đã yêu cầu các đơn vị liên quan cơ cấu lại thời hạn trả nợ, xem xét miễn giảm lãi từ 0,5 – 2%/năm trong 3 – 6 tháng cho khách hàng thiệt hại do bão lũ. Đồng thời, các ngân hàng thương mại sẽ mở rộng hạn mức vay, ưu tiên các chương trình lãi suất thấp giúp người dân khôi phục sản xuất.

Theo Nghị quyết 99/NQ-HĐND tỉnh Phú Yên (cũ) ban hành năm 2017, diện tích nuôi tôm hùm – cá biển đến năm 2025 chỉ 1.650 ha, trong đó vịnh Xuân Đài 747 ha, đầm Cù Mông 253 ha. Nhưng đến năm 2024, riêng vịnh Xuân Đài đã có 2.337 ha nuôi, vượt xa quy hoạch. Số lượng lồng nuôi toàn tỉnh Phú Yên (cũ) lên đến 186.036 lồng, gấp 3,8 lần so với quy hoạch. Năm 2025, con số này ở khu vực phía đông Đắk Lắk vẫn còn 181.349 lồng, gần như không giảm.

Việc nuôi quá tải đã nhiều lần gây hậu quả. Tháng 5.2024, tôm hùm chết hàng loạt tại vịnh Xuân Đài và đầm Cù Mông, thiệt hại hơn 45 tỉ đồng. Ông Nguyễn Thiên Văn cũng cho biết khó khăn lớn nhất hiện nay là nhiều vùng nuôi tôm hùm chưa nằm trong quy hoạch, khiến việc áp dụng chính sách hỗ trợ còn hạn chế trong khi Nghị định 09/2025 đã quy định rõ về mức hỗ trợ buộc phải theo vùng quy hoạch.

“Bên cạnh việc hỗ trợ người dân vùng nuôi tôm bị thiệt hại cũng phải xem xét lại việc thực hiện tốt quy hoạch vùng nuôi, vì hiện người dân nuôi tôm hùm tràn lan, không theo quy hoạch làm ảnh hưởng đến môi trường, phát sinh dịch bệnh”, Phó chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk nói.

ĐƯA VÙNG NUÔI RA BIỂN HỞ

Theo PGS-TS Võ Văn Nha, Viện trưởng Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III, vịnh Xuân Đài và đầm Cù Mông là những vùng nuôi tôm hùm lồng lớn nhất cả nước, nhưng cũng là nơi chịu rủi ro đặc thù: lũ lớn, mưa kéo dài gây ngọt hóa vùng nuôi. Đây là “kẻ thù” số một của tôm hùm, bởi vì tôm hùm là đối tượng nuôi biển, chỉ sống được ở độ mặn hơn 28 phần ngàn.

Ông Nha cho rằng đã đến lúc nghiên cứu phương án đưa một phần vùng nuôi ra biển hở, bên ngoài vịnh và đầm. Ở khu vực xa bờ, môi trường ổn định hơn, ít chịu ảnh hưởng nước ngọt, hàm lượng ô xy hòa tan cao, chất hữu cơ thấp nên tôm ít bệnh. Không gian rộng giúp giảm mật độ nuôi, hạn chế lây lan dịch bệnh. Đây là hướng đi bền vững cho tương lai.

Tuy nhiên, nuôi tôm ở vùng biển hở không dễ: sóng lớn, dòng chảy mạnh dễ làm đứt neo, vỡ lồng và đôi khi gây sốc cho tôm khi dòng chảy mạnh, không phù hợp. Chi phí đầu tư làm lồng, phao neo, chăm sóc quản lý, theo dõi môi trường… cũng rất lớn. Việc chăm sóc, quản lý trong điều kiện thời tiết bất lợi càng phức tạp.

“Hướng đi này phù hợp với doanh nghiệp, hợp tác xã hoặc hộ nuôi lớn có tiềm lực đầu tư hạ tầng kỹ thuật và ứng dụng công nghệ thông minh như công nghệ kiểm soát thức ăn, môi trường; lồng bè chịu sóng gió lớn… Nhưng về lâu dài, đây là giải pháp giảm rủi ro trước thiên tai do lũ lụt gây mất mát lớn tôm hùm nuôi lồng ở các vịnh, đầm khu vực Nam Trung bộ, giúp nghề nuôi tôm hùm phát triển bền vững”, PGS-TS Võ Văn Nha khẳng định.