Ứng dụng AI, IoT, Blockchain trong truy xuất nguồn gốc: Việt Nam hướng tới hệ sinh thái số an toàn và hiện đại

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Phạm Mạnh Hùng – Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam cho biết, Diễn đàn có ý nghĩa đặc biệt, nhằm triển khai các chủ trương, định hướng của Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là nghị quyết mang tầm chiến lược, khẳng định dữ liệu, công nghệ số, AI sẽ trở thành nguồn lực quan trọng quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia trong thời kỳ mới.

Chuyển đổi số giúp các bộ, ngành và địa phương đẩy mạnh xây dựng hạ tầng dữ liệu quốc gia, phát triển các nền tảng số “Make in Vietnam”, thúc đẩy AI hóa quản lý, sản xuất và thương mại, đồng thời đổi mới mạnh mẽ cơ chế, chính sách nhằm tạo môi trường thuận lợi cho chuyển đổi số toàn diện.

“Trong quá trình chuyển đổi số quốc gia thì tất cả các cơ quan báo chí cũng không đứng ngoài cuộc, trong đó có Đài Tiếng nói Việt Nam là một trong những cơ quan báo chí chủ lực. Đài Tiếng nói Việt Nam sau khi sắp xếp lại chỉ tập trung vào phát thanh, điện tử và các nội dung số, chúng tôi coi nội dung số, công chúng số và không gian số là những đối tượng ưu tiên số 1” – ông Hùng cho biết.

Xây dựng hạ tầng dữ liệu quốc gia, phát triển các nền tảng số “Make in Vietnam”, đồng thời đổi mới mạnh mẽ cơ chế, chính sách nhằm tạo môi trường thuận lợi cho chuyển đổi số toàn diện. Đây là cơ sở để hướng tới một nền kinh tế số và xã hội số. Trong đó lĩnh vực truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ số đóng vai trò then chốt không chỉ để minh bạch hóa chuỗi cung ứng, bảo vệ người tiêu dùng mà còn để nâng cao giá trị, chất lượng và sức cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam trên thị trường thế giới.

Diễn đàn Tương lai số Việt Nam 2025 với chủ đề “Phát triển, ứng dụng công nghệ chiến lược cho chuyển đổi số và truy xuất nguồn gốc – Đòn bẩy kiến tạo tương lai số cho Việt Nam hội nhập” được tổ chức nhằm kết nối chính sách – công nghệ – doanh nghiệp, thúc đẩy hợp tác phát triển và ứng dụng các công nghệ chiến lược trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia, đặc biệt là truy xuất nguồn gốc và quản lý dữ liệu sản phẩm bằng công nghệ chip bán dẫn RFID.

Tại Diễn đàn, các diễn giả, chuyên gia đầu ngành và đại diện cơ quan quản lý đã trình bày và thảo luận xoay quanh những chủ đề trọng tâm, bao quát toàn diện từ chính sách đến ứng dụng thực tiễn, gồm: Thực trạng công tác truy xuất nguồn gốc trong quản lý lưu thông hàng hóa, chuỗi cung ứng – Những yêu cầu từ Đề án 319; Mô hình truy xuất nguồn gốc chuẩn quốc tế ứng dụng chip bán dẫn RFID trong truy xuất nguồn gốc xuất xứ sản phẩm và phát triển công nghiệp công nghệ cao tại Việt Nam; Ứng dụng nền tảng công nghệ Blockchain giải quyết bài toán xác thực và truy xuất nguồn gốc quốc gia…

Đánh giá về hoạt động truy xuất nguồn gốc tại Việt Nam, ông Nguyễn Đức Lê – Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhận định, mã GS1 mặc dù đã được áp dụng nhưng chưa mang tính đồng bộ. Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 100/QĐ-TTg ngày 19/1/2019 phê duyệt Đề án triển khai, áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc.

Tuy nhiên, hiện nay một số doanh nghiệp đã áp dụng theo tiêu chuẩn GS1 nhưng một số doanh nghiệp hoạt động theo tiêu chuẩn riêng, không đảm bảo tính duy nhất về truy xuất hàng hoá dẫn tới mức độ số hoá đang rất rời rạc, không liên kết dữ liệu giữa các công ty với nhau, công nghệ không đồng nhất. Đặc biệt về bảo mật và chống làm giả ở vật mang dữ liệu.

Trên thực tế các doanh nghiệp vẫn đang chạy theo các giải pháp nhưng chưa chú trọng công tác bảo mật vật mang dữ liệu. Mã QR tĩnh vẫn được sử dụng phổ biến, chưa thể hiện hết được thông tin chi tiết về đường đi của sản phẩm trong khi mã này lại dễ sao chép nên không giúp được nhiều trong việc truy xuất nguồn gốc. “Chúng tôi khuyến cáo doanh nghiệp nên dùng chip hoặc mã QR biến đổi. Bởi nếu dữ liệu bị làm giả thì công tác truy xuất nguồn gốc trở nên vô ích. Doanh nghiệp nên sử dụng chip RFID để quét tốt hơn, tính bảo mật cao hơn” – ông Lê chia sẻ.

Sự kết hợp giữa công nghệ truy xuất nguồn gốc, chip RFID thông minh và nền tảng số hóa quản lý dữ liệu đang mở ra hướng đi mới cho chuyển đổi số toàn diện. Điều này giúp xây dựng hệ sinh thái sản phẩm minh bạch, an toàn và có khả năng cạnh tranh cao trên thị trường quốc tế.

GS.TS Chu Hoàng Hà – Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam nhấn mạnh, truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu của thị trường mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo đảm minh bạch, chất lượng hàng hóa và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, phù hợp tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW. Việc ứng dụng các công nghệ chiến lược như chip bán dẫn RFID, IoT, Blockchain, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI) sẽ hình thành hệ sinh thái truy xuất nguồn gốc hiện đại, liên thông và an toàn.

Theo GS.TS Chu Hoàng Hà, để công nghệ phát huy hiệu quả trong thực tiễn, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành, địa phương; hoàn thiện khung pháp lý thống nhất; thúc đẩy hợp tác công – tư nhằm hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, tiếp cận công nghệ, giảm chi phí triển khai và nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo.

Để thực hiện thành công chuyển đổi số quốc gia, cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu lưu thông hàng hóa, theo tinh thần Chỉ thị số 18/CT-TTg ngày 30/5/2023 của Thủ tướng Chính phủ. Hệ thống này hỗ trợ phát triển thương mại điện tử, chống thất thu thuế và đảm bảo an ninh tiền tệ. Đồng thời, ứng dụng tem xác thực điện tử giúp định danh người bán, xác thực hàng hóa, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm sở hữu trí tuệ.

Ngoài ra, cần hoàn thiện tiêu chuẩn, cơ sở dữ liệu hàng hóa sẽ giúp doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp nhỏ và vừa, thuận lợi khai báo hàng hóa, nâng cao hiệu quả quản lý của nhà nước, bảo đảm quyền lợi nguồn gốc xuất xứ và điều kiện lưu thông hàng hóa, đồng thời chống thất thu thuế…