Xã hội hóa giám định tư pháp đến đâu?

Tại tọa đàm lấy ý kiến dự án luật Giám định tư pháp (sửa đổi) tổ chức tại TP.HCM đầu tháng 8, Bộ Tư pháp đã ghi nhận nhiều ý kiến đáng lưu tâm về dự án luật này. Theo luật Giám định tư pháp năm 2012 đã quy định xã hội hóa giám định tư pháp đối với 3 lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng và 3 chuyên ngành của lĩnh vực văn hóa bao gồm cổ vật, di vật, bản quyền tác giả.

ẢNH: CTV

Theo Bộ Tư pháp, trong quá trình xây dựng luật Giám định tư pháp (sửa đổi), trên cơ sở ý kiến góp ý của bộ, ngành, địa phương, vấn đề mở rộng lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp còn có ý kiến khác nhau.

Quan điểm thứ nhất, đề nghị mở rộng các lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp gồm: ADN, kỹ thuật số và điện tử. Tuy nhiên, chưa xem xét mở rộng xã hội hóa với một số chuyên ngành của lĩnh vực kỹ thuật hình sự (như tài liệu, dấu vết đường vân).

Dự án luật Giám định tư pháp (sửa đổi) hiện đang quy định vấn đề mở rộng phạm vi xã hội hóa giám định tư pháp theo quan điểm thứ nhất. Lý do là hiện nay, hệ thống tổ chức giám định tư pháp công lập trong lĩnh vực kỹ thuật hình sự đang giám định trong các chuyên ngành này tốt và có thể đáp ứng được nhu cầu của cá nhân, tổ chức trong xã hội.

Các chuyên ngành nêu trên liên quan đến việc truy nguyên đến cá thể, cá nhân, do đó, có thể ảnh hưởng đến dữ liệu công dân, an ninh quốc gia. Tuy nhiên, theo loại ý kiến này thì việc xã hội hóa giám định tư pháp chỉ đáp ứng được một phần các lĩnh vực giám định tư pháp có nhu cầu lớn, thường xuyên trên thực tế.

Còn quan điểm thứ hai, đề nghị mở rộng thêm các lĩnh vực giám định tư pháp gồm: ADN, kỹ thuật số và điện tử, tài liệu, dấu vết đường vân. Theo quan điểm này thì việc mở rộng phạm vi xã hội hóa giám định tư pháp thể hiện đúng chủ trương, đường lối của Đảng (xã hội hóa một số lĩnh vực có nhu cầu lớn, thường xuyên) và đáp ứng nhu cầu của thực tế của hoạt động tố tụng, người dân, xã hội.

CẢ NƯỚC CHỈ CÓ 2 VĂN PHÒNG GIÁM ĐỊNH TƯ PHÁP TƯ NHÂN

Hiện cả nước chỉ có 2 văn phòng giám định tư pháp của tư nhân được thành lập ở TP.HCM và ở tỉnh Cà Mau. Trong đó, tại TP.HCM có Văn phòng giám định tư pháp Sài Gòn (hoạt động trong lĩnh vực tài chính) được thành lập năm 2013, nhưng đến nay gần như không còn hoạt động. Còn tại tỉnh Cà Mau có Văn phòng giám định tư pháp Đoàn Nguyên Bình, được thành lập năm 2024.

Tại TP.HCM, hiện có 449 giám định viên tư pháp làm việc tại Trung tâm Pháp y thuộc Sở Y tế, Phòng Kỹ thuật hình sự – Công an TP.HCM và các sở, ngành chuyên môn trong các lĩnh vực thuế, tài chính, xây dựng, thông tin và truyền thông, tài nguyên và môi trường, văn hóa thể thao. Đội ngũ người giám định tư pháp theo vụ việc hiện có tại các sở, ngành là 108 người.

Trong khi đó, số lượng vụ việc giám định tư pháp tại TP.HCM trong năm 2024 hơn 33.800 vụ việc. Từ tháng 1 – 5.2025 giám định hơn 8.100 vụ việc.

Trước đó, tại rất nhiều hội nghị, Sở Tư pháp TP.HCM cho rằng cả TP.HCM chỉ có 1 văn phòng được thành lập theo mô hình xã hội hóa là do có nhiều nguyên nhân. Cụ thể, luật Giám định tư pháp hiện hành quy định phạm vi các lĩnh vực được phép thành lập còn quá hạn hẹp như chỉ cho phép thành lập văn phòng giám định tư pháp ở lĩnh vực tài chính, xây dựng, ngân hàng và 3 chuyên ngành của lĩnh vực văn hóa là cổ vật, di vật, bản quyền tác giả.

Việc quy định giám định viên tư pháp nghỉ hưu, nghỉ việc thì bị miễn nhiệm, muốn thành lập văn phòng phải thực hiện bổ nhiệm lại cũng gây ra thêm thủ tục không cần thiết. Có lĩnh vực được phép thành lập văn phòng giám định tư pháp nhưng lại không có cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh phối hợp với Sở Tư pháp thẩm định hồ sơ thành lập trình UBND cấp tỉnh quyết định (ví dụ như lĩnh vực ngân hàng…).

CẦN PHẢI MỞ RỘNG LĨNH VỰC MÀ XÃ HỘI CẦN

Để giải quyết tình trạng Nhà nước cho phép xã hội hóa giám định tư pháp nhưng cả nước hiện tại chỉ có 2 tổ chức tư nhân được thành lập, luật sư Nguyễn Văn Hậu, Chủ tịch Trung tâm trọng tài thương mại luật gia VN, ủng hộ quan điểm điểm thứ 2. Nghĩa là phải mở rộng lĩnh vực xã hội hóa mà xã hội đang có nhu cầu cao như giám định: ADN, tài liệu, kỹ thuật số, điện tử, dấu vết đường vân.

Bởi theo luật sư Hậu, trên thực tế giám định lĩnh vực trong y tế (như ADN), tài liệu hồ sơ (như giám định chữ ký, hồ sơ giả trong các giao dịch dân sự) hay các lĩnh vực về thông tin và truyền thông như mạng xã hội, âm thanh mới là vấn đề xảy ra nhiều.

“Nếu chúng ta tiếp tục chỉ cho mở rộng xã hội hóa những lĩnh vực mà nhu cầu xã hội không cao như ở quan điểm thứ nhất mà Bộ Tư pháp dẫn chứng, thì sẽ khó có thêm được văn phòng giám định tư pháp tư nhân”, luật sư Hậu nhấn mạnh.

Ngoài ra, Chủ tịch Trung tâm trọng tài thương mại luật gia VN cho rằng, để thu hút được thành lập tổ chức giám định tư pháp tư nhân thì phải có cơ chế chi trả chi phí cho phù hợp. Không thể trả tiền thù lao của giám định tư pháp công lập áp giống như giám định tư pháp tư nhân được.

Tại tọa đàm lấy ý kiến dự án luật Giám định tư pháp (sửa đổi) nói trên, Văn phòng Cơ quan cảnh sát điều tra Công an TP.HCM cũng kiến nghị đẩy mạnh công tác xã hội hóa các lĩnh vực giám định tư pháp, định giá tài sản. Cũng theo cơ quan này, cần quy định rõ mức chi phí giám định ở tất cả các lĩnh vực để phù hợp với thực tế.